πηγή: geniusloci2017
Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Journal of Politics and Law Vol. 6, No. Ο Herman Salton είναι καθηγητής στο τμήμα διεθνών σπουδών του πανεπιστημίου ICU του Τόκιο και συγγραφέας. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
Εισαγωγή: Μαθαίνοντας από τα παιδιά
«Έχω σοβαρούς λόγους να πιστεύω πως ο πλανήτης από τον οποίο ήρθε ο Μικρός Πρίγκηπας είναι ο αστεροειδής γνωστός με το όνομα Β-612. Ο αστεροειδής έχει παρατηρηθεί μέσω τηλεσκοπίου μόνο μια φορά. Αυτό έγινε από έναν Τούρκο αστρονόμο, το 1909. Μόλις έκανε την ανακάλυψη του, ο αστρονόμος την παρουσίασε στο Διεθνές Αστρονομικό Συνέδριο, με μεγάλη επισημότητα. Αλλά ήταν με τούρκικη ενδυμασία, και κανένας δεν πίστεψε όσα είπε. Ευτυχώς ωστόσο… ένας Τούρκος δικτάτορας έκανε ένα νόμο, που με την ποινή του θανάτου, οι υπήκοοί του έπρεπε να αλλάξουν σε ευρωπαϊκή ενδυμασία. Έτσι το 1920, ο αστρονόμος έκανε την παρουσίαση του ξανά, ντυμένος με εντυπωσιακό στυλ και κομψότητα. Και αυτή τη φορά όλοι πείστηκαν και δέχτηκαν την έκθεση του. Οι μεγάλοι είναι έτσι. Δεν πρέπει να τους κρατά κακία για αυτό. Τα παιδιά πρέπει να δείχνουν πάντοτε μεγάλη μακροθυμία προς τους μεγάλους ανθρώπους» Saint-Exupéry
Τα παιδιά είναι «τα χέρια με τα οποία κρατάμε τον ουρανό», λέει μια παλιά παροιμία. Διαμορφώνουν το παρόν μας και αντιπροσωπεύουν μια γέφυρα με το μέλλον μας. τα παιδιά όμως είναι αχρησιμοποίητοι υπολογιστές που οι ενήλικες προγραμματίζουν με όλες τις απόψεις και αξίες – κατά συνέπεια με όλα τα στερεότυπα και τη στενομυαλιά. Τα παιδιά βλέπουν τα ίδια πράγματα με τους ενήλικες, ωστόσο τα βλέπουν διαφορετικά. «Οι ενήλικες δεν κατανοούν ποτέ οτιδήποτε από μόνοι τους», έγραψε ο Saint-Exupéry, «και είναι κουραστικό για τα παιδιά να τους εξηγούν πράγματα συνεχώς και για πάντα». Αφήστε τα στα δικά τους σχέδια, τα παιδιά αποδέχονται τους άλλους δίχως την ανάγκη των στερεοτύπων.
Οι ενήλικες ωστόσο σύντομα αρχίζουν να επηρεάζουν τα παιδιά με τις δικές τους απόψεις, μερικές από τις οποίες είναι καλές και άλλες – όπως ο φασισμός – όχι. Η εκπαίδευση παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό, επειδή, αντίθετα με την κοινή γνώμη, ο ρατσισμός δεν είναι εγγενής αλλά επίκτητος. Είναι μια νοοτροπία που πηγάζει από την φτωχοποίηση του πολιτισμού και από μια αποσπασματική εικόνα του κόσμου. Δυστυχώς, η ανθρωπότητα μοιάζει να είναι βυθισμένη στο πολύ πρώιμο στάδιο της ανάπτυξης της.
Πράγματι, μερικές προκαταλήψεις είναι εύκολο να αφομοιωθούν και δύσκολο να εκριζωθούν, όπως ο φυλετικός φόβος. Συνοδεύει την ανθρωπότητα σε όλη την ιστορία και βρέθηκε στο ζενίθ του στις γενοκτονίες του 20ου αιώνα, ένας αιώνας στρωμένος με το αίμα των ανθρώπων που σφαγιάστηκαν γιατί απλά γίνονταν αντιληπτοί ως διαφορετικοί. Υπό την άποψη αυτή, ο ολοκληρωτισμός μπορεί να χτιστεί πάνω στο φόβο, όπως έγραψε η Hannah Arendt, αλλά διατηρείται μέσα από την βραχυπρόθεσμη επανεκπαίδευση των ενηλίκων και την μακροπρόθεσμη εκπαίδευση των παιδιών. Οι Χούτου της Ρουάντα το 1994 δεν είχαν πολύ χρόνο στη διάθεση τους και έδωσαν προτεραιότητα στη πρώτη μέσω των μικροφώνων του διαβολικού Radio des Milles Collines, αλλά ο Hitler πήρε το χρόνο του και, καθόλου περίεργο, δεν υπήρχε άλλο πρόβλημα το οποίο να αντιμετώπισε τόσο επιμελώς όσο η εκπαίδευση της νεολαίας:
«Αν ως πρώτο έργο του Κράτους αναγνωρίσουμε την συντήρηση, τη φροντίδα και την ανάπτυξη των καλύτερων φυλετικών στοιχείων, είναι φυσικό πως αυτή η φροντίδα δεν πρέπει να φτάνει απλά μέχρι τη γέννηση κάθε μικρού εθνικού και φυλετικού συντρόφου, αλλά πρέπει να εκπαιδεύει το νεαρό γόνο για να γίνει πολύτιμος κρίκος στην αλυσίδα της μελλοντικής αναπαραγωγής» Hitler
Ένας ακόμη δικτάτορας, ο Pol Pot συμφωνούσε: «Πρέπει να δώσουμε στην νεολαία μας μια ξεκάθαρη και τέλεια απεικόνιση της ιστορίας του Κόμματος», δήλωνε. Όχι μόνο είναι οι τραγωδίες του 30ου αιώνα υπενθυμίσεις των δραματικών συνεπειών που μπορεί να έχει ο ρατσισμός, για αυτό μπορούν να δείξουν πόσο σημαντική είναι εκπαίδευση στην οικονομία των γενοκτονιών.
Το άρθρο αυτό χρησιμοποιεί μια αντισυμβατική προσέγγιση στο θέμα του ρατσισμού. Υποστηρίζει πως η φυλετική προκατάληψη είναι, όπως και τα περισσότερα πράγματα στη ζωή, είναι υπαιτιότητα των ενηλίκων και πως σε αυτό το πεδίο είναι οι μεγάλοι που πρέπει να μάθουν από τα παιδιά. Το κείμενο στοχεύει να δείξει την πολυπλοκότητα και την διαθεματικότητα των φυλετικών διακρίσεων με την αντιπαράθεση παιδικών και ενήλικων οπτικών και καταλήγει υπέρ ενός ξεχασμένου δικαιώματος για τα παιδιά: το δικαίωμα να είναι ελεύθερα από το ρατσισμό. Ας κοιτάξουμε στα παιδιά και τα αφήσουμε να μας διδάξουν ένα από τα σπουδαιότερα μαθήματα: την διαφορετικότητα.
Ενώ αυτό είναι δύσκολο μήνυμα για να το διδαχτούν ενήλικες, είναι δυνατό γιατί «όλοι οι ενήλικες ήταν κάποτε παιδιά, ακόμη και αν ελάχιστοι το θυμούνται» (Saint-Exupéry). Έτσι είναι από τη παιδική ηλικία – αυτή τη καθοριστική στιγμή που τόσο καλά όσο και κακά πράγματα μαθαίνονται – που οι ενήλικες πρέπει να μπουν στο μονοπάτι προς την φυλετική ισότητα. Μιας και ο ρατσισμός διδάσκεται στην διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας των παιδιών, είναι επίσης στην εκπαίδευση που ο ρατσισμός μπορεί να καταπολεμηθεί από τους ενήλικες – οι οποίοι, όσον αφορά τα ζητήματα «φυλής», πρέπει να αρχίσουν την επανεκπαίδευση τους.
Ο Πρώτος Πλανήτης και ο Ιστορικός: Οι Ιστορικές Ρίζες του Ρατσισμού
«’Καλημέρα’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Καλημέρα’, είπε ο Ιστορικός.
‘Ποιος είσαι;’, ρώτησε ο Μικρός Πρίγκηπας, χαμογελώντας στον ηλικιωμένο άνδρα που διάβαζε στο γραφείο του, περικυκλωμένος από χοντρά βιβλία.
‘Είμαι ο Ιστορικός’
‘Και τι κάνουν οι Ιστορικοί;»
‘Θυμίζουμε στους ανθρώπους τι έκαναν στο παρελθόν»
‘Τι αστεία δουλειά’, φώναξε ο Μικρός Πρίγκηπας
‘Είναι μια ατελείωτη και κουραστική δουλειά’, είπε ο ιστορικός, ‘και δεν είναι καθόλου αστεία’
‘Συγνώμη. Αλλά δεν είπες πως θυμίζεις στους ανθρώπους τι έκαναν;’
‘Ακριβώς’
‘Δεν είναι αστείο πως πρέπει να πεις σε κάποιον τι έκανε στο παρελθόν; Πρέπει αντίθετα να πεις στους ανθρώπους για το μέλλον τους. Θα ενδιαφερόντουσαν περισσότερο’.
‘Κατά κάποιο τρόπο το κάνω επειδή το μέλλον βασίζεται στο παρελθόν’, είπε ο Ιστορικός πως πλέον είχε σηκώσει το κεφάλι του από το βιβλίο του. ‘Αλλά πες μου, δεν έρχεσαι από τη Γη, έτσι;’
‘Δεν έχω πάει ποτέ στη Γη’, εξομολογήθηκε δειλά ο Μικρός Πρίγκηπας
‘Φαίνεται από την ερώτηση σου. Έπρεπε να ξέρεις πως οι μεγάλοι είναι παράξενα όντα. Έχουν ανάγκη να τους υπενθυμίζουν συνεχώς τι έκαναν. Και όχι μόνο αυτό. Χρειάζονται επίσης να τους θυμίζουν πότε το έκαναν, γιατί το έκαναν, που το έκαναν και πως το έκαναν. Μερικές φορές ούτε καν αυτό δεν είναι αρκετό, και πρέπει να επαναλαμβάνω πράγματα συνεχώς. Το κάνω όλη μου τη ζωή. Για αυτό είμαι κουρασμένος. Και γέρος’
‘Και τι γίνεται αν, για παράδειγμα, αύριο παρακοιμηθείς και ξεχάσεις να τους υπενθυμίσεις όσων έγιναν σήμερα;’
‘Θα επαναλάβουν τα λάθη που έκαναν σήμερα’.
‘Δηλαδή το επάγγελμα σου είναι αυτό που οι μεγάλοι αποκαλούν ‘σπουδαίο θέμα’.
‘Φυσικά και είναι σπουδαίο θέμα! Είναι ζήτημα υψίστης σημασίας. Αλλά δυστυχώς είναι και ζήτημα μεγάλης αναστάτωσης’.
‘Γιατί; Δεν είναι ευχαριστημένοι μαζί σου οι μεγάλοι;’
‘Ευχαριστημένοι;’, αναστέναξε ο Ιστορικός. ‘Καθόλου. Συχνά δεν με ακούν καν. Και όταν το κάνουν, γρήγορα ξεχνούν τι τους λέω. Ακόμη δεν έχουν καταλάβει πως το να ξεχνούν την ιστορία είναι επικίνδυνο’.
‘Δεν μπορείς να τους προειδοποιήσεις για την συνέπεια του να μην ακούν;’, ρώτησε ο Μικρός Πρίγκηπας, που αισθάνονταν θλίψη που ένας τόσο γέρος άνθρωπος είχε μια τόσο αχάριστη δουλειά.
‘Αυτό ενιαίο που κάνω – συνεχώς!. Αλλά θυμώνουν μαζί μου».
‘Γιατί;»
‘Επειδή η δουλειά μου να θυμίζω στους ενήλικες τα λάθη τους. Αλλά οι μεγάλοι δεν θέλουν να ακούν για τα λάθη τους, έτσι τα ξεχνούν και νομίζουν πως δεν έκαναν ποτέ κανένα. Για αυτό τα επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά, στην αιωνιότητα’.
‘Δηλαδή οι μεγάλοι δεν αναγνωρίζουν ποτέ πως έκαναν λάθος;΄, ρώτησε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Μερικές φορές το κάνουν, αλλά και τότε, σπάνια ζητούν συγνώμη. Οι μεγάλοι σιχαίνονται να ζητούν συγνώμη. Αλλά αν κάποιος δεν απολογείται, αυτός δεν αλλάζει. Για αυτό επαναλαμβάνουν τα λάθη τους’
Ο Μικρός Πρίγκηπας έμεινε σιωπηλός για λίγο. Μετά είπε;
‘Έχω ένα Τριαντάφυλλο στο πλανήτη μου. Είναι λίγο ματαιόδοξη. Συχνά καυχιέται για τα τέσσερα αγκάθια της. Αλλά απολογείται για αυτό – βήχοντας. Και είναι τόσο όμορφη’.
‘Τα Τριαντάφυλλα είναι τόσο ταπεινά’, αναστέναξε ο Ιστορικός, ‘ενώ οι άνθρωποι είναι αλαζόνες. Νομίζουν πως τα ξέρουν όλα, αλλά ξέρουν ελάχιστα. Και ακόμη και αυτό το λίγο, το ξεχνούν εύκολα’.
‘Οι άνθρωποι πρέπει να διδαχτούν από το Τριαντάφυλλο μου’, σκέφτηκε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Βήχει πάντοτε όταν κάνει λάθη’».
Η ιστορία του ρατσισμού είναι η ιστορία της ανθρωπότητας, και η ιδέα της «φυλής» είναι το μεγαλύτερο μη αναγνωρισμένο λάθος της ανθρωπότητας – τέτοιο που οδήγησε σε βασανιστήρια, πογκρόμ και γενοκτονία. Είναι ακόμη ασαφές πόσες πολλές ζωές έχει κοστίσει η μεγαλύτερη τρέλα στην ιστορία – το ναζιστικό εγχείρημα για μια φυλετικά καθαρή Γερμανία – στο κόσμο, αλλά το μέγεθος του εγκλήματος είναι αποκαλυπτικό. Πέντε με έξι εκατομμύρια Εβραίοι, εκατομμύρια Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου, μισό εκατομμύριο Ρομά, εκατόν πενήντα χιλιάδες άτομα με αναπηρίες και χιλιάδες ομοφυλόφιλοι και μάρτυρες του Ιεχωβά, ήταν όλοι θύματα ήταν όλοι θύματα μιας «ευρύτερης» ιδέας της «φυλής». Για να μην αναφέρω την «ειδική» σχέση των Ναζί με τους νέους ανθρώπους:
«Τα παιδιά ήταν τα ‘πειραματόζωα’ σε ιατρικά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν από τον SS γιατρό Kurt Heissmeyer. Είχε αφαιρέσει τους λεμφαδένες και τους έκανε ενέσεις με ζωντανούς βακίλους φυματίωσης στο δέρμα. Στη διάρκεια μιας ανάκρισης το 1964, ο Δρ. Heissmeyer εξήγησε πως, για εκείνον, ‘δεν υπήρχε κάποια πραγματική διαφορά μεταξύ Εβραίων και ζώων’» (Bruchfeld and Levine, 1998)
Το αποτέλεσμα ήταν τρομακτικό: στην Ευρώπη, πάνω από μισό εκατομμύριο παιδιά εβραϊκής καταγωγής δολοφονήθηκαν.
Όσο σοκαριστικό και αν είναι, η ναζιστική ιδεολογία ήταν απλά η πρακτική κορύφωση βαθιά ριζωμένων ιδεών που ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες για αιώνες. Πράγματι, είναι ξεκάθαρο πως τα ανθρώπινα όντα δεν φάνηκαν να αισθάνονται άνετα με την ιδέα της ποικιλίας και ο φόβος της διαφοράς εκτείνεται σε αιώνες και απλώνεται σε ολόκληρες ηπείρους. Ήδη από το 380 π.Χ., για παράδειγμα, ο Έλληνας βασιλιάς Μενεξένος σημείωνε πως «το μυαλό αυτού του κράτους της Αθήνας είναι τόσο ισχυρή και υγιής επειδή είμαστε αγνοί Έλληνες και όχι αναμειγμένοι με Βαρβάρους». Ενώ οι «αγνοί» Έλληνες αντιμετωπίζονταν ως ενσάρκωση του αρχαίου ελληνικού ιδανικού της καλοκαγαθίας, οι μη-ελληνικοί λαοί θεωρούνταν ως βάρβαροι και η ίδια η λέξη βάρβαρος δημιουργήθηκε για αυτούς, με το τρόπο αυτό, η υποκειμενική ιδέα της «ομορφιάς» έλαβε μια αντικειμενική έκφραση και όλα όσα απέκλιναν από αυτή θεωρούνταν υποδεέστερα.
Το μοτίβο της ελληνικής (Hellenic) ομορφιάς υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από την Ευρώπη της Αναγέννησης. Όπως έγραψε ο ιστορικός George Mosse:
«μια τέτοια ομορφιά ανταποκρίνονταν στην τάξη της φύσης που καθορίζονταν από φυσικούς νόμους. Οι κήποι και τα πάρκα του δέκατου όγδοου αιώνα έκαναν τη φύση να συμμορφωθεί με αυτή τη θεωρία, και το παράδειγμα των ελληνικών γλυπτών εφάρμοσε τα ίδια ιδανικά στον ίδο τον άνθρωπο. Ομορφιά σήμαινε τάξη και γαλήνη και αποκάλυψε μια αναλλοίωτο, αυθεντικό κόσμο υγείας και ευτυχίας. Φέρνει τους ενήλικες σε επαφή με το Θεό και τη φύση»
Πιο σημαντικό, η ομορφιά έγινε πολιτικό εργαλείο σύντομα καθώς οι Ευρωπαίοι άρχισαν τις «εκπολιτιστικές» αποστολές στο εξωτερικό. Σε εκείνες τις μακρινές περιοχές, σύντομα αντιμετώπισαν έναν αναπάντεχο γρίφο: πως να αντιμετωπίσουν κάποιον που όχι μόνο δρούσε διαφορετικά αλλά επίσης έμοιαζε διαφορετικός; Αυτό γέννησε το ερώτημα για το αν αυτοί οι «απολίτιστοι» άνθρωποι ανήκαν στην κοινότητα των ενηλίκων – και συχνά η απάντηση των αποικιοκρατών ήταν αρνητική. Μόλις αναγνωρίζονταν πως αυτοί οι πληθυσμοί ήταν φυσικά διαφορετικοί, άνοιγε η πύλη για την θεώρηση τους ως κατώτερα όντα, δικαιολογώντας την εκμετάλλευση και την σκλαβιά που χαρακτήριζε την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία:
«Η οικειοποίηση της περιουσίας, η άρνηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η εισαγωγή της σκλαβιάς και άλλων μορφών αναγκαστικής εργασίας, καθώς και ξεκάθαρη εξόντωση, προϋπέθεταν μια κοσμοαντίληψη η οποία διέκρινε τους Ευρωπαίους (τα παιδιά του Θεού) από τους άλλους. Μια τέτοια κοσμοαντίληψη ήταν αναγκαία για να εξηγήσει γιατί κάποιοι έπρεπε να είναι ελεύθεροι και άλλοι σκλαβωμένοι, γιατί κάποιοι είχαν δικαιώματα σε γη και ιδιοκτησία ενώ άλλοι όχι»
Η ασαφής και ασυνεχής ιδέα της «φυλής» ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στους Ευρωπαίους εξερευνητές και σύντομα χρησιμοποιήθηκε ως η ακαδημαϊκή βάση για την αποικιοκρατία, η οποία ήτνα ουσιαστικά μια μορφή κρατικού ρατσισμού. Στο πλαίσιο αυτό, οι Ευρωπαίοι κατασκεύασαν μια μεγάλη ιεραρχία ανωτερότητας/κατωτερότητας, ξεκινώντας από τις κατώτερες μορφές της ζωής στη βάση ως τον Θεό στη κορυφή. Έτσι, κυριάρχησε ένα ερώτημα: ποια «φυλή» είναι πιο κοντά στο Θεό και ποια στους πιθήκους;
Η απάντηση του Γάλλου διπλωμάτη Arthur De Gobineau (1816-1882) σε αυτό το ερώτημα δείχνει αυτές τις φυλετικές νοοτροπίες των Ευρωπαίων του 19ου και του 20ου αιώνα. Πράγματι, η κατανόηση του της σχέσης μεταξύ ομορφιάς και ηθικής ανωτερότητας μπορεί να αντιμετωπιστεί απλά σαν μια εξέλιξη της ιδέας της Ελληνικής ομορφιάς που αναφέρθηκε παραπάνω:
«Ο ζωώδης χαρακτήρας… είναι χαραγμένος πάνω στον Νέγρο από τη γέννηση του και δείχνει το πεπρωμένο του και η νοημοσύνη του θα κινείται μέσα σε ένα πολύ στενό κύκλο…. Οι λευκοί άνθρωποι [από την άλλη] είναι οι ανώτεροι και… είναι προικισμένοι με μεγαλύτερη φυσική δύναμη και ένα εκπληκτικό ένστικτο για τάξη, όχι απλά ως εγγύηση για ειρήνη και ηρεμία, αλλά ως απαραίτητο μέσο για αυτοπροστασία».
Η Ευρώπη – και έτσι ο κόσμος – είχε βρει μια απλή, ηθικιστική βάση για το ρατσισμό που έγινε ευρέως ενσωματωμένος στον καθημερινό λόγο. Πράγματι έγινε τόσο περιχαρακωμένος που παρά τις επιστημονικές ενδείξεις για το αντίθετο, παραμένει μια ισχυρή μάστιγα στην σύγχρονη κοινωνία. Όπως είπε ο Ιστορικός στον Μικρό Πρίγκηπα, οι ενήλικες σπάνια αναγνωρίζουν τα λάθη τους, έτσι ίσως δεν αποτελεί έκπληξη πως το «μη-αναγνωρισμένο σφάλμα» της φυλετικής κατηγοριοποίησης είναι στην καρδιά μεγάλων δυστυχιών που έχουν στοιχήσει πολλές ζωές. Στον απόηχο του Ολοκαυτώματος ο κόσμος φώναξε: «Ποτέ ξανά!». Αλλά συνέβη ξανά και ξανά. Η Βοσνία και η Ρουάντα χρησιμεύουν για να δείξουν πως το μέλλον βρίσκεται στο παρελθόν, αλλά επίσης είναι διαβολικές υπενθυμίσεις για τις καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να προκύψουν από το ξέχασμα της ιστορίας.
Ο Δεύτερος Πλανήτης και ο Φιλόσοφος: Οι Φιλοσοφικές Ρίζες του Ρατσισμού
«’Καλησπέρα’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Καλησπέρα’, απάντησε ο άνθρωπος με τα ανακατεμένα μαλλιά.
‘Ποιος είσαι;’
‘Είμαι ο Φιλόσοφος’, είπε ο φιλόσοφος.
‘Και τι κάνουν οι Φιλόσοφοι;’
‘Σκεφτόμαστε’
‘Α, πρέπει να είμαι και εγώ Φιλόσοφος’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας, που χάρηκε που έμαθε πως ήταν τέτοιος, έστω και χωρίς να το καταλαβαίνει.
‘Δεν το νομίζω. Οι Φιλόσοφοι δεν τριγυρίζουν σε άλλους πλανήτες κάνοντας ερωτήσεις και ενοχλώντας τους ανθρώπους’.
‘Συγνώμη’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Αλλά σκέφτομαι και εγώ’.
‘Οι Φιλόσοφοι σκέφτονται σε ένα ανώτερο επίπεδο από οποιονδήποτε άλλο. Στη πράξη, σκεφτόμαστε σε τόσο ψηλό επίπεδο που μερικές φορές είναι δύσκολο ακόμη και για εμάς να καταλάβουμε τι έχουμε σκεφτεί οι ίδιοι. Για αυτό χρειαζόμαστε άλλους για να μελετήσουν και να ερμηνεύσουν τις σκέψεις μας. Μερικές φορές σκέφτονται ιδέες καλύτερες από εκείνες που είχαμε σκεφτεί’.
‘Και τι σκέφτεσαι αυτό το καιρό;’
‘Τη φυλή’, απάντησε ο Φιλόσοφος.
‘Τι είναι ‘Φυλή’;’
‘Δεν έχω ιδέα. Για αυτό και σκέφτομαι γύρω από αυτή’.
‘Πως μπορείς να σκέφτεσαι για κάτι αν δεν ξέρεις τίποτα για αυτό;’
‘Είναι πολύ απλό. Οι μεγάλοι μου ζήτησαν να σκεφτώ για τη ‘φυλή’ επειδή είπαν πως είναι σημαντικό ζήτημα και χρειάζονταν σοβαρές εξηγήσεις από έναν σημαντικό διανοούμενο για να βασιστούν πάνω τους. Έτσι σκέφτομαι τώρα. Και αργά ή γρήγορα θα βρω μια θεωρία για αυτή. Τότε θα την γράψω και οι μεγάλοι θα την πιστέψουν πρόθυμα. Πάντοτε πιστεύουν ότι λένε οι Φιλόσοφοι επειδή μας θεωρούν σημαντικούς ανθρώπους’.
‘Οι μεγάλοι είναι παράξενα πλάσματα’, σκέφτηκε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Ζητούν από έναν σημαντικό άνθρωπο (το Φιλόσοφο) να σκεφτεί για ένα σημαντικό ζήτημα (φυλή). Αλλά δεν ξέρουν τι είναι το ζήτημα. Και επιπλέον, ούτε και ο Φιλόσοφος! Έτσι αυτός είναι που αποφασίζει ποιο πράγμα αφορά αυτό το σημαντικό ζήτημα. Είναι ένα πραγματικά βολικό επάγγελμα!’. Τότε αφού θυμήθηκε την επίσκεψή του στον Ιστορικό, ο Μικρός Πρίγκηπας ρώτησε:
‘Και κάνεις ποτέ λάθη;’
‘Φυσικά. Όλοι κάνουν’.
‘Ένας φίλος μου θα χαρεί να το ακούσει αυτό1 Και τα αναγνωρίζεις;’
‘Φυσικά τα αναγνωρίζω. Είμαι Φιλόσοφος – οι Φιλόσοφοι είναι έξυπνοι’.
‘Και τι λένε οι μεγάλοι όταν τους λες πως, μετά από τόση σκέψη για το σημαντικό τους θέμα, έχεις κάνει λάθος;’
‘Δεν λέω ποτέ στους μεγάλους για τα λάθη που κάνω’.
‘Όχι;’
‘Φυσικά όχι. Θα απογοητεύονταν τρομερά! Είναι τόσο χαρούμενοι όταν βρίσκω μια νέα θεωρία για τη ‘φυλή’ – όποια και αν είναι. Με εμπιστεύονται. Επιπλέον είναι τόσο ευαίσθητοι με τα λάθη’.
‘Έτσι μου έχουν πει’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
Τότε σκέφτηκε:
‘Αυτός ο Φιλόσοφος είναι πολύ ισχυρό πρόσωπο. Αλλά είναι καλό που ο φίλος μου ο Ιστορικός ζει σε άλλο πλανήτη. Δεν θα του άρεσε να ξέρει, μόλις μερικά άστρα μακριά, είναι κάποιος του οποίου οι θεωρίες – ανεξαρτήτως πόσο λάθος είναι – ασκούν τόσο μεγάλη εξουσία πάνω στους ενήλικες’»
Ο ρατσισμός και η φιλοσοφία συχνά σχηματίζουν πετυχημένες συμμαχίες. Ο Βρετανός φυλετικός ιδεολόγος Houston Steward Chamberlain έγραψε το 1889 πως «τίποτα δεν είναι τόσο πειστικό όσο η συνείδηση της αίσθησης της φυλής» προσθέτοντας πως «ο άνθρωπος που ανήκει σε μια διακριτή και αγνή φυλή ποτέ δεν χάνει την αίσθηση της». Επειδή οι φυσικές διαφορές είναι ορατές, είναι αντικείμενα μελέτης για τους πρώτους Ευρωπαίους στοχαστές που προσπάθησαν να καθιερώσουν μια θεωρητική βάση για την αποικιοκρατία, την εκμετάλλευση και την υποταγή των «απολίτιστων». Ενώ αυτές οι ακαδημαϊκές προσπάθειες περιπλάκησαν από το γεγονός πως η αποικιοκρατία συγκρούονταν με τις αξίες της ισότητας οι οποίες αποτελούσαν τη βάση για τη θρησκεία των αποικιοκρατών, η ανθρωπότητα είναι ικανή για σημαντική ιδεολογική ανοχή όταν ερχόμαστε στον συνδυασμό αντιθετικών ιδεολογιών υπό την πίεση της δύναμης του χρήματος.
Οι φυλετικές θεωρίες διαφέρουν σε έκταση αλλά τείνουν να συμφωνούν σε τέσσερα βασικά παραδείγματα: 1) την ύπαρξη διαφορετικών «φυλών»· 2) η εγγύτητα μεταξύ των φυσικών και πολιτιστικών διαφορών των «φυλών»· 3 ) την διαφορετική αξία των «φυλών»· 4) η υπεροχή του συνόλου μπροστά στο άτομο. Η ρατσιστική σκέψη φτάνει ως στην αρχαιότητα και ακόμη και γνωστές φιγούρες όπως ο Kant δεν ήταν απρόσβλητοι από τις διαβολικές επιπτώσεις τους («Αυτός ο τύπος ήταν πολύ μαύρος», είπε κάποτε, «μια ξεκάθαρη απόδειξη πως αυτό που είπε ήταν ηλίθιο»). Ωστόσο, τα σημαντικότερα θεωρητικά στηρίγματα αυτών των φυλετικών παραδειγμάτων δόθηκαν από τρεις στοχαστές του 19ου αιώνα.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Georges Buffon που αφιέρωσε ένα κεφάλαιο (Les Variétés dans l’Espèce Humaine) από το βιβλίο του Histoire Naturelle στην φυλετική θεωρία, πίστευε από τα βάθη της καρδιάς του στις διαφορές μεταξύ των «φυλών» και κατασκεύασε την φανταστική του κλίμακα με τον ακόλουθο τρόπο. Στην κορυφή ήταν οι Βορειοευρωπαϊκές «φυλές»· από κοντά στο δεύτερο σκαλοπάτι ήταν οι άλλοι Ευρωπαϊκοί λαοί· Ασιάτες και Αφρικανοί ήταν τρίτοι· και οι Αμερικάνοι Ινδιάνοι άγριοι – τους οποίους ο Buffon περιέγραψε πως ήταν «βασικά ζώα πρώτης κατηγορίας» – βρίσκονταν στο κατώτερο επίπεδο της ιεραρχίας του. Επίσης πρόσθεσε γλυκά πως «ο Νέγρος είναι για τον άνθρωπο ότι είναι και ο γάιδαρος για το άλογο· ή μάλλον, αν ο Λευκός είναι ο άνθρωπος, ο Νέγρος δεν είναι άνθρωπος, αλλά ένα sui generis είδος ζώου».
Μια αναθεωρημένη εκδοχή των θέσεων του Buffon διατυπώθηκαν μερικές δεκαετίες αργότερα από έναν ακόμη Γάλλο στοχαστή, τον Gustave Le Bon, που περιέγραψε τέσσερις «φυλές». Για αυτόν, οι αυτόχθονες Αυστραλοί ήταν οι κατώτεροι άνθρωποι: δεν έχουν καθόλου πολιτισμό (aucune trace de culture), είναι σχεδόν ζώα (voisin de l’animalité). Το μέλλον τους ήταν ήδη προδιαγραμμένο και σύντομα θα κατακτιούνταν από ανώτερες «φυλές» επειδή η «εμπειρία δείχνει πως όλοι οι κατώτεροι άνθρωποι, όταν έρθουν σε επαφή με ανώτερη φυλή, είναι οριστικά και γρήγορα καταδικασμένοι να εξαφανιστούν». Η Μαύρη «φυλή» βρίσκονταν στο δεύτερο επίπεδο, ως άνθρωποι «που είναι ικανοί για κάποιο πρωτόγονο πολιτισμό – αλλά μόνο πρωτόγονο», και των οποίων «η εγκεφαλική κατωτερότητα τους έχει καταδικάσει να μην ξεφύγουν ποτέ από τη βαρβαρότητα». Οι Ασιατικές «φυλές» και οι Ευρωπαίοι καταλάμβαναν το τρίτο και το ανώτερο επίπεδα της κλίμακας αντίστοιχα, και ο Le Bon βεβαίωσε πως «μεταξύ των ανώτερων φυλών είναι μόνο οι Ινδοευρωπαϊκοί λαοί».
Ενώ ο Buffon και ο Le Bon αναμφίβολα συνέβαλλαν στην φιλοσοφία της «φυλής», ο πιο ωμός φυλετικός θεωρητικός ήταν ο Ernest Renan. Όρισε τις κατώτερες «φυλές» (Μαύροι και Αμερικάνοι Ινδιάνοι) ως «ανθρώπους που είναι πάντοτε καθηλωμένοι σε ακινησία» και πίστευε σε μια «αιώνια κατάσταση νηπίου για αυτές τις εγγενώς ατελείς φυλές» που είχαν «μια συνολική ανικανότητα για οργάνωση και πρόοδο». Ο Renan συνέχισε ορίζοντας την Κίνα – έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς του κόσμου – ως «μια Ευρώπη που δεν είναι τελειοποιημένη» και ως έναν «ατελή και προβληματικό πολιτισμό» που ήταν πάντοτε «κατώτερος στη δική μας Δύση, ακόμη και όταν η δεύτερη ήταν στα χειρότερά της». Έχοντας αιτιολογήσει ιδεολογικά την ανωτερότητα της λευκής «φυλής», η νομιμοποίηση της αποικιοκρατίας και τα θεμέλια ενός μελλοντικού σχεδίου ευγονικής ήρθε πολύ φυσικά στον Renan. Έτσι στο La Réforme Intellectuelle et Morale de la France (1871), έγραψε πως η «υποταγή μιας χώρας που την κατοικεί μια κατώτερη φυλή σε μια ανώτερη φυλή δεν αποτελεί με κανένα τρόπο έκπληξη», και κατέληξε πως «’ένα πολύ μικρό ποσοστό ευγενικού αίματος που μπαίνει σε έναν άλλο πληθυσμό είναι αρκετό να κάνει τον τελευταίο πιο ευγενή»
Όπως δείχνουν αυτά τα παραδείγματα, η φιλοσοφική αιτιολόγηση έπαιξε ρόλο στην νομιμοποίηση του ρατσισμού και στην προσφορά μιας θεωρητικής βάσης και ηθικής δικαιολόγησης για την αποικιοποίηση και την υποδούλωση άλλων λαών. Ωστόσο αυτές οι φυλετικές θεωρίες άνοιξαν το δρόμο για ένα ακόμη πιο καταστροφικό αποτέλεσμα: το ευγονικό σχέδιο. Θα χρειάζονταν λιγότερο από μια γενιά για την Ναζιστική Γερμανία να κάνει πράξη αυτά που δίδασκε ο Renan με το να κάνει τις κατώτερες «φυλές» σε σαπούνι.
Ο Τρίτος Πλανήτης και ο Επιστήμονας: Οι Επιστημονικές Ρίζες του Ρατσισμού
«’Καλησπέρα’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Καλησπέρα’, είπε ο άνδρας με τη λευκή ρόμπα. ‘Θέλεις να ρωτήσεις ποιος είμαι. Είμαι ο Επιστήμονας’.
‘Έχεις δίκιο’, αναφώνησε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Φυσικά έχω δίκιο. Είμαι ο Επιστήμονας’
‘Και οι Επιστήμονες έχουν πάντα δίκιο;’
‘Φυσικά’
‘Ακόμη ‘ένας’, σκέφτηκε ο Μικρός Πρίγκηπας, φέρνοντας στο νου τι είχε πει ο Ιστορικός. Τότε ρώτησε: «Πως ήξερες τι ήθελα να σε ρωτήσω;’
‘Χάρις στο τηλεσκόπιο μου. Σε είδα να έρχεσαι από το γειτονικό πλανήτη. Και χάρις στο μικρόφωνό μου, άκουσα τη συζήτηση σου με τον Φιλόσοφο’.
‘Μπορείς να δεις κάθε πλανήτη και να ακούσεις κάθε ήχο στο σύμπαν;’
‘Το προσπαθώ’, απάντησε ο Επιστήμονας. ‘Δεν ξέρω τα πάντα ακόμη. Και αυτό είναι καλό. Αν ήξερα τα πάντα, οι μεγάλοι θα ήθελαν να τα μάθουν αμέσως και δεν θα νοιάζονταν για την δουλειά μου άλλο. Δεν θα ήθελαν τα πειράματά μου και δεν θα νοιάζονταν για τις εφευρέσεις μου. Έτσι θα με απέλυαν. Και θα ήμουν άνεργος’.
Ο Μικρός Πρίγκηπας δεν ήξερε τι σήμαινε ‘απολύω’. Έτσι ρώτησε.
‘Είναι μια πράξη που αρέσει στους μεγάλους ανθρώπους. Τους δίνει εξουσία και κάνει τις ζωές τους ευκολότερες. Όταν δεν χρειάζονται πια κάποιον, λένε σε αυτό το πρόσωπο: ‘Σε απολύω’. Συχνά το κάνουν με ανθρώπους που διαφωνούν, ή με εκείνους που τους υπενθυμίζουν τα λάθη τους. Οι μεγάλοι είναι πολύ ευαίσθητοι με τα λάθη τους’.
‘Το ξέρω ‘, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. Αλλά ανησυχούσε.
‘Έχω ένα φίλο σε έναν άλλο πλανήτη. Συχνά θυμίζει στους ενήλικες τα λάθη τους. Συχνά διαφωνεί με αυτούς. Έτσι φοβάμαι μήπως απολυθεί. Είναι τόσο μεγάλος».
‘Θα είναι μια χαρά τότε’, είπε ο Επιστήμονας. ‘Οι μεγάλοι δεν διώχνουν ηλικιωμένους ανθρώπους – αυτό θα ήταν κακοί τρόποι. Βλέπεις, ακολουθούν τις σωστές διαδικασίες. Έτσι, όταν δεν χρειάζονται κάποιον αλλά αυτός ο κάποιος είναι μεγάλος, δεν τον απολύουν. Τον κάνουν απλά να παραιτηθεί’.
‘Α, ωραία!’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας, ανακουφισμένος. ‘Αλλά ακόμη δεν ξέρω τι κάνεις’.
‘Απαντάω ερωτήσεις. Και μερικές φορές φωνάζω ‘Εύρηκα!’. Αυτό είναι’.
‘Δηλαδή η δουλειά σου είναι παρόμοια με του Φιλόσοφου’.
‘Όχι βέβαια! Ο Φιλόσοφος δεν μπορεί να φωνάξει Εύρηκα! Μόνο ο Επιστήμονας μπορεί. Και ο Φιλόσοφος δεν απαντά στις ερωτήσεις των μεγάλων. Στοχάζεται πάνω τους. Μετά προσπαθεί να τις απαντήσει. Αλλά συχνά κάνει λάθος, όπως σου είπε. Για αυτό δεν μπορεί να φωνάξει Εύρηκα! – ούτε για μια φορά στη ζωή του. Μόνο εγώ μπορώ’.
‘Γιατί;’
‘Γιατί αντίθετα με τον Φιλόσοφο, δεν σκέφτομαι απλά. Πράττω. Η Επιστήμη δεν είναι μια Γνώμη. Είναι Γεγονός. Ο Φιλόσοφος απαντά στα ερωτήματα με Γνώμες. Εγώ τις απαντώ με Γεγονότα. Για αυτό δεν μπορεί να φωνάξει Εύρηκα!’
‘Μοιάζει δίκαιο’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Και είναι δύσκολο να βρεις Γεγονότα;’
‘Όχι είναι πολύ απλό. Άκου. Οι ενήλικες με ρωτούν για ένα σημαντικό ζήτημα. Δημιουργώ πειράματα για αυτό το σημαντικό ζήτημα. Τότε η Φύση μου λέει ποια είναι τα γεγονότα. Τέλος, μεταφέρω τα γεγονότα στους μεγάλους. Αν είναι μια καλή μέρα, κάνω επίσης ανακαλύψεις και φωνάζω Εύρηκα! Αν η μέρα είναι άσχημη, απλά κάνω πειράματα. Οι ενήλικες συνήθως είναι ικανοποιημένοι με αυτά’.
‘Οι ενήλικες είναι ικανοποιημένοι ακόμη και αν δεν φωνάξεις ‘Εύρηκα!’;’
‘Οι ενήλικες είναι ικανοποιημένοι με οτιδήποτε έρχεται από τον Επιστήμονα. Είναι αρκετό για αυτούς να το ξέρουν πως είπε αυτό ή εκείνο για αυτό ή εκείνο το σημαντικό ζήτημα. Επειδή τον θεωρούν σημαντικό πρόσωπο. Τους αρέσουν οι άνθρωποι και τα ζητήματα που είναι σπουδαία’
‘Μου το έχουν πει’, απάντησε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Νομίζω θα σου ζητήσω μια χάρη τότε. Μπορείς να φωνάξεις ‘Ευρηκα!’ για εμένα τώρα; Θα μου άρεσε να το ακούσω’
‘Θα το ήθελα, πολύ. Αλλά φοβάμαι δεν μπορώ. Δεν ανακάλυψα τίποτα’.
‘Αλλά βρήκες εμένα’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Δεν είσαι Γεγονός’, απάντησε ο Επιστήμονας. Ωστόσο καθώς ο Μικρός Πρίγκηπας φαίνονταν θλιμμένος, ο ηλικιωμένος άνδρας πρόσθεσε. «Υπόσχομαι όμως την επόμενη φορά που θα κάνω μια ανακάλυψη, θα φωνάξω ‘Εύρηκα!’ τρεις φορές, τόσο δυνατά που θα μπορέσεις να το ακούσεις όπου και να είσαι στο σύμπαν’.
‘Ευχαριστώ’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Έτσι την επόμενη φορά που θα σε ακούσω θα είμαι θα είμαι χαρούμενος, επειδή θα ξέρω πως ανακάλυψες ένα νέο Γεγονός. Αλλά πότε ήταν η τελευταία φορά που φώναξες ‘Εύρηκα!’;’
‘Όταν ανακάλυψα πως η φυλή δεν είναι γεγονός, και πως δεν υπάρχει’.
‘Αλλά… είσαι σίγουρος;’
‘Φυσικά. Είμαι ο Επιστήμονας. Οι Επιστήμονες είναι πάντοτε σίγουροι. Θυμήσου: είμαστε οι μόνοι που επιτρέπεται να φωνάξουμε Εύρηκα! Μας δίνει σιγουριά’.
‘Πράγματι’, απάντησε ο Μικρός Πρίγκηπας με θαυμασμό.
‘Έμεινε σιωπηλός για λίγο. Μετά σκέφτηκε
‘Ο Φιλόσοφος είναι λιγότερο τυχερός από όσο νόμιζα. Μετά από τόση σκέψη για την φυλή, όχι μόνο αργά ή γρήγορα θα συνειδητοποιήσει πως δεν είναι σημαντικό ζήτημα, αλλά θα μάθει πως δεν είναι Γεγονός· είναι μόνο Γνώμη. Και ακόμη και τότε, δεν θα τον αφήσουν να φωνάξει Εύρηκα!’
Η επιστήμη σταματά εκεί που αρχίζει ο ρατσισμός. Ο δικός τους γάμος είναι αδύνατος – και έτσι είναι και αυτός μεταξύ επιστήμης και ‘φυλής’. Οι βιολόγοι έχουν συμπεράνει από παλιά πως η «φυλή», με την επιστημονική έννοια, είναι μια ψευδαίσθηση, ένα ανθρώπινο παρά φυσικό κατασκεύασμα. Πράγματι, στη διάρκεια ενός συνεδρίου της UNESCO στην Αθήνα, μια ομάδα επιφανών βιολόγων κατέρριψαν κάθε επιστημονική βάση για την ιδέα της «φυλής» πάνω στο ότι «οι διαφορές μεταξύ των γενετικών δομών δυο ατόμων που ανήκουν στην ίδια πληθυσμιακή ομάδα μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερες από τις διαφορές μεταξύ των μέσω γενετικών δομών δυο διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων».
Οι ανθρωπολόγοι απορρίπτουν την ιδέα της «φυλής», επιμένοντας πως οι άνθρωποι ανήκουν σε ένα είδος: την ανθρωπότητα. Τονίζουν πως δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως ομοιογενής «φυλή» επειδή, «σε ολόκληρη την ιστορία, ο άνθρωπος παρέμενε εν κινήσει και ανταλλαγές που προέκυψαν από τις μεταναστεύσεις είναι μυριάδες. Ότι πληθυσμοί των οποίων το βασικό χαρακτηριστικό είναι πως είναι πως είναι ιδιαίτερα διαφορετικά μπορούν να παραμείνουν φυλετικά απομονωμένοι είναι εντελώς απίθανο».
Αυτή η θέση είναι ευρέως αποδεκτή: η ατομική διαφοροποίηση είναι πολύ πιο σημαντική από τις ομαδικές ή πολιτιστικές διαφορές επειδή η ανθρωπότητα είναι ένα μοναδικό ωστόσο ποικιλόμορφο σύνολο. Κατά συνέπεια, η λέξη «φυλή» είναι ένα φανταστικό κοινωνικό κατασκεύασμα κενό κάθε επιστημονικής βάσεως. Αιώνες φυλετικής διακρίσεων, μίσος και γενοκτονία έχουν έτσι βασιστεί σε μια επιστημονική φαντασία, τεχνητά κατασκευασμένη από ανθρώπους ως μέσο ελέγχου. Όπως έγραψε ο κοινωνιολόγος Robert Miles, ο όρος «φυλή» έτσι πρέπει να αποφεύγεται εντελώς, επειδή «νομιμοποιεί και ενισχύει καθημερινές απόψεις πως το ανθρώπινο είδος αποτελείται από διαφορετικές φυλές, η κάθε μια από τις οποίες χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο συνδυασμό πραγματικών και φανταστικών χαρακτηριστικών ή σημείων και πολιτισμικών πρακτικών»
Ωστόσο είναι δύσκολο να αποδομηθούν τόσο βαθιά ριζωμένα γλωσσολογικά και ψυχολογικά σχήματα, επειδή για αιώνες η επιστήμη πρόσφερε τη βάση για αυτή την αντίληψη των φυλετικών διαφορών και έχει δημιουργήσει μια αποδοχή του ρατσισμού που διαφορετικά θα ήταν ανέφικτη. Ακολουθώντας τα έργα των φυλετικών θεωρητικών που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο ολοκαίνουριος «κλάδος» της «φυλετικής επιστήμης» ανακαλύφθηκε το 18ο αιώνα με στόχο την μέτρηση των διαστάσεων του κρανίου και των επιπέδων IQ μεταξύ διαφορετικών φυλετικών ομάδων. Δεν ήταν αντικειμενική «επιστήμη», ωστόσο, μέχρι το σημείο που διαφορετικοί «επιστήμονες» κατασκεύασαν διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις που ήταν επηρεασμένες από τη «φυλή» στην οποία «ανήκαν» εκείνοι. Έτσι ο Άγγλος γιατρός Samuel Morton, για παράδειγμα, περιέγραψε την δική του φυλετική κλίμακα όπου – φυσικά – η αγγλική «φυλή» βρίσκονταν στην κορυφή:
«Τα αγγλικά κρανία στην συλλογή του ήταν τα μεγαλύτερα, με μέση χωρητικότητα κρανίου τις 96 κυβικές ίντσες. Οι Αμερικάνοι και οι Γερμανοί ήταν μάλλον δεύτεροι με διαφορά, στις 90 κυβικές ίντσες . στο πάτο της λίστας βρίσκονταν οι Νέγροι με 83 κυβικές ίντσες, οι Κινέζοι με 82 και οι Ινδοί με 79» (Omi and Winant, 1986)
Ο Ιάπωνας επιστήμονας Fujirô Shinagawa, ωστόσο, κατέληξε σε ριζικά διαφορετικά συμπεράσματα, με τα τις κατηγορίες κρανίων του να είναι ως εξής:
«Ιάπωνες (49,92), Κινέζοι (46,29), Κορεάτες (46,22), Βρετανοί (44,72), Ρώσσοι Εβραίοι (44,72), Βόρειοι (44,48), λευκοί Αμερικάνοι (44,14), Σκανδιναβοί (44,12), Γερμανοί (43,64), Ανατολικοευρωπαίοι (42,55), Ιρλανδοί 41,54), Ισπανοί (41,43), Γάλλοι (4137), Καναδοί (40,97), Έλληνες (40,71), Πορτογάλοι (40,53) Νοτιοευρωπαίοι (39,30), Χαβανέζοι (39,00) Μεχικάνοι (37,04), Αμερικάνοι Ινδιάνοι (36,80), Ιταλοί (36,79) και Μαύροι Αμερικάνοι (34,94)» (Koshiro, 1999)
Ενώ η «φυλετική επιστήμη» ήταν σε άνοδο πολύ πριν τον 20ο αιώνα, ήταν εδραιώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα στην Ναζιστική Γερμανία. Τον Σεπτέμβριο του 1933 η μ΄λετρηση των κρανίων μπήκε επίσημα στην αίθουσα διδασκαλίας και η «φυλετική επιστήμη» καθιερώθηκε ως κομμάτι του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος. Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών ενός σχολείου του Βερολίνου, οι «φυλετικές σπουδές» κοιτούσαν «την ιδέα των φυλών, την καταγωγή των φυλών, τις Ευρωπαϊκές φυλές, τα φυσικά χαρακτηριστικά και την καταγωγή των διαφορετικών φυλών στο γερμανικό φυλετικό μίγμα». Ένα ακόμη «αντικείμενο», η εγκληματολογική βιολογία, δημιουργήθηκε. Ο Δρ. Robert Ritter, ένας ναζιστής παιδοψυχολόγος που ειδικεύονταν πάνω στο «κλάδο» αυτό, έκανε έρευνα σε τριάντα εννέα παιδιά Ρομά με στόχο να δείξει πως η εγκληματική τους συμπεριφορά οφείλονταν σε βιολογική κληρονομικότητα:
«Ο Ritter τα έκανε όλα ωραία και εύκολα», έγραψε χρόνια αργότερα ένα από τα παιδιά Ρομά που χρησιμοποίησε. «Έμπαινε ο ένας μετά τον άλλο και καθόσουν στην καρέκλα. Μετά συνέκρινε τα μάτια των παιδιών και μας έκανε σε όλους ερωτήσεις… μετά έπρεπε να ανοίξεις το στόμα σου και είχε ένα εργαλείο για να μετρήσει το λαιμό σου, τα ρουθούνια, τη μύτη, τη ρίζα της μύτης, την απόσταση μεταξύ των ματιών, το χρώμα των ματιών, τα φρύδια, τα αυτιά μέσα και έξω, το λαιμό, τα χέρια… όλα όσα μπορούσες να μετρήσεις» (Bruchfeld and Levine, 1994)
Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά Ρομά κρατούνταν σε ένα καθολικό αναμορφωτήριο ώστε να μπορεί ο Δρ. Ritter να τα μελετήσει. Μόλις η έρευνα ολοκληρώθηκε, απελάθηκαν στο Άουσβιτς-Μπίρκενάου και σκοτώθηκαν στους θαλάμους αερίων. Η έννοια του Homo Germanicus – «ο νέος θεός στην εικόνα του οποίου ο Γερμανός θαυμάζει και αγαπά τον εαυτό του» – προέκυψε από αυτό το είδος «επιστημονικής» έρευνας. Επιπλέον, αυτή η «φυλετική επιστήμη» έκανε μια σημαντική συνεισφορά στην δημιουργία μιας τεχνητής Άριας «φυλής», προσφέροντας την βάση για την ευγονική (ή φυλετική υγιεινή), η οποία με τη σειρά της περιλάμβανε την συστηματική εξόντωση των ανεπιθύμητων στοιχείων. Μια συζήτηση μεταξύ ενός επισήμου από την Προσωπική Καγκελαρία του Hitler και τον Διευθυντή του Χημικού Τομέα του Ιατροδικαστικού Ινστιτούτου δείχνει αυτή την πρακτική:
«Μπορεί το Εγκληματολογικό Τεχνικό Ινστιτούτο να κατασκευάσει μεγάλες ποσότητες δηλητηρίου;
Γιατί; Για να σκοτώσει ανθρώπους;
Όχι
Για να σκοτώσει ζώα;
Όχι
Για ποιο πράγμα τότε;
Για να σκοτώσει ζώα με ανθρώπινη μορφή: δηλαδή τους διανοητικά άρρωστους, που δεν μπορούν πλέον να περιγραφούν ως άνθρωποι και για τους οποίους δεν φαίνεται στον ορίζοντα η ανάρρωση τους» (Bruchfeld and Levine, 1994)
Με αυτό το τρόπο οι ναζιστές γιατροί και επιστήμονες εργάζονταν προς την δημιουργία μιας «φυλετικά αγνής» κοινωνίας. Επίσης ήταν αυτοί που πραγματοποιούσαν ζωντανά πειράματα σε Εβραίους, ανθρώπους με πνευματικές ή σωματικές αναπηρίες ή άλλες «ακοινωνικές» ομάδες· ήταν εκείνοι που «καλωσόριζαν» αυτούς τους ασθενείς στα «κέντρα ευθανασίας» εξοπλισμένα με θαλάμους αερίων και κρεματόρια· και ήταν αυτοί που αποφάσιζαν ποιοι έπρεπε να «απολυμανθούν» (δηλαδή, να σκοτωθούν) και ποιοι δεν έπρεπε. Τέλος, ήταν αυτοί οι ίδιοι οι γιατροί και οι επιστήμονες που στη συνέχεια έγραψαν γράμματα σαν αυτό στους συγγενείς των δολοφονημένων δειγμάτων τους:
«Αγαπητέ/ή Κύριε/α: όπως γνωρίζετε, η κόρη σας Δεσποινίς μεταφέρθηκε στο ίδρυμα μας με υπουργική εντολή. Είναι το θλιβερό μας καθήκον να πρέπει να σας ενημερώσουμε πως πέθανε εδώ από γρίπη. Κάθε προσπάθεια από τους γιατρούς να την κρατήσουν ζωντανή ήταν δυστυχώς δίχως επιτυχία» (Bruchfeld and Levine, 1994)
Ενώ η επιστήμη της «φυλής» είναι ένας μύθος, για αυτό, ο ρατσισμός βασίζονταν σταθερά και επανειλημμένως βασίζονταν πάνω στην βιολογική κατανόηση της φυλετικής διαφοράς. Η επιστήμη, εν τέλει, δεν είναι ούτε αλάνθαστη ούτε οριστική. Όπως περιγράφει ο ανθρωπολόγος Santiago Genovés:
«Κάποτε η γη ήταν επίπεδη· σήμερα είναι στρογγυλή. Κάποτε είχαμε 48 χρωμοσώματα· τελικά φαίνεται πως έχουμε μόνο σαράντα έξι. Το δυνατότερο αρσενικό σε κάθε αποικία μακάκων θεωρούνταν ως το κυρίαρχο μέλος· τώρα ξέρουμε πως αυτό δεν ισχύει. Στο παρελθόν υπήρχε η αυτόματη γένεση· από την εποχή του Pasteur, όχι πια. Κάποτε υπήρχαν φυλές. Η γενετική μας έδειξε πως δεν υπήρξαν ποτέ» (Lefait, 1982)
Όπως η φιλοσοφία, όπως η ιστορία, όπως ο νόμος – πράγματι, όπως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα – η επιστήμη μπορεί να κάνει λάθος. Και το γεγονός πως τα λάθη της είναι αντικείμενο κυκλικής εκμετάλλευσης για τους πιο διεστραμμένους σκοπούς είναι ξεκάθαρα ευθύνη της κοινότητας των ενηλίκων συνολικά, παρά μόνο της επιστήμης.
Ο Τέταρτος Πλανήτης και ο Δικηγόρος: Οι Νομικές Ρίζες του Ρατσισμού
«’Συγνώμη’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας, καθώς πλησίασε τον άνθρωπο με την λυκή περούκα και τα χοντρά γυαλιά. ‘Ποιος είστε;’
‘Είμαι ο Δικηγόρος’, είπε ο Δικηγόρος.
‘Και τι κάνετε;’.
‘Λέω στους μεγάλους τι είναι σωστό και τι είναι λάθος’.
‘Τι δύσκολη δουλειά’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Αυτό είναι το εύκολο κομμάτι’, απάντησε ο Δικηγόρος.
‘Και ποιο είναι το δύσκολο κομμάτι;’
‘Το να τους πείσω πως στα αλήθεια ξέρω τι είναι σωστό και τι λάθος’.
‘Δε σε πιστεύουν;’
«Είναι επιφυλακτικοί. Για κάποιο λόγο, οι ενήλικοι δεν εμπιστεύονται τους δικηγόρους, ούτε θέλουν να μας ακούν. Αλλά οι δικηγόροι ξέρουν πως να ξεπερνούν πάντοτε τα προβλήματα. Έτσι βρήκα μια λύση: όταν οι ενήλικοι δεν με πιστεύουν, τους διατάζω να με πιστέψουν – και αποκαλώ αυτές τις διαταγές Νόμους’.
‘Α!’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Έχω ένα φίλο σε άλλο Πλανήτη. Έχει ένα παρόμοιο πρόβλημα. Υπενθυμίζει συχνά στους μεγάλους τα λάθη τους, αλλά δεν θέλουν να τον ακούν. Είναι τόσο μεγάλος και κουρασμένος – ανησυχώ για αυτόν’.
‘Πες του απλά να γράψει μερικούς Νόμους! Είναι εύκολο και βολικό. Οι μεγάλοι θα τον ακούσουν’.
‘Μπορεί να μην ξέρει πολλά για τους Νόμους. Βλέπεις, οι ιστορικοί ενδιαφέρονται κυρίως για τα λάθη του παρελθόντος’.
‘Ιστορικοί; Δηλαδή ο φίλος σου δεν είναι Δικηγόρος;»
‘Όχι’
‘Τότε δεν μπορεί να γράψει Νόμους. Αυτό απαγορεύεται (από το Νόμο φυσικά). Μόνο δικηγόροι επιτρέπεται να το κάνουν – για αυτό είμαστε οι πιο σημαντικοί άνθρωποι που υπάρχουν’.
‘Δηλαδή, είσαι αυτό που οι μεγάλοι αποκαλούν σπουδαίο άνθρωπο;’
‘Φυσικά και είμαι. Είμαι σπουδαίος άνθρωπος – ο σημαντικότερος από όσους έχεις συναντήσει ως σήμερα. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι πολλοί σημαντικοί επειδή ζουν στη Γη και είναι πολλοί, αλλά χρειάζονται τον Ιστορικό για να τους θυμίζει τα λάθη τους. Ο Ιστορικός μπορεί να είναι σημαντικός επειδή ξέρει το Παρελθόν, αλλά συχνά δεν τον ακούν οι άνθρωποι και έτσι δεν έχει πραγματική δύναμη. Ο Φιλόσοφος μπορεί να είναι σημαντικός επειδή οι θεωρίες του ασκούν τόσο μεγάλη επιρροή πάνω στους μεγάλους ακόμη και αν είναι λάθος, αλλά δεν είναι σε θέση να ανακαλύψει Γεγονότα και δεν μπορεί να φωνάξει Εύρηκα! Ο Επιστήμονας μπορεί να είναι σημαντικός επειδή ασχολείται με Γεγονότα και να μπορεί να φωνάξει Εύρηκα!, αλλά δεν μπορεί να γράψει Νόμους. Είμαι ο πιο σημαντικός άνθρωπος από όλους, γιατί μόνο εγώ μπορών να πω στους ενήλικες τι είναι σωστό και τι είναι λάθος’.
‘Και σε ποιον εφαρμόζονται οι νόμοι σου;’
‘Σε όλους’.
‘Όλους!;’
‘Ναι. Και ισχύουν παντού’.
‘Ακόμη και να κάποιος ζει σε μια απόμακρη γειτονιά του Σύμπαντος’.
‘Φυσικά’.
‘Ακόμη και αν ζει σε άλλα Αστέρια, Πλανήτες και Γαλαξίες;’.
‘Ναι’.
‘Ακόμη και αν κάποιος ζει στον Ήλιο, το Φεγγάρι, τη Θάλασσα, ή τη Γη…’.
‘Ναι’
‘Αλλά… πόσοι άνθρωποι ζουν στα αλήθεια στη Γη;’
‘Δεν έχω ιδέα’.
‘Και πόσοι άνθρωποι ζουν στα Αστέρια, τους Πλανήτες, τους Γαλαξίες και σε ολόκληρο το Σύμπαν;’
‘Πραγματικά δεν ξέρω’.
‘Δηλαδή δεν ξέρεις πάνω σε πόσους ανθρώπους έχεις εξουσία;’
‘Δεν έχει σημασία μιας και όλοι είναι υπό τους Νόμους μας, ακόμη και αν τους αγνοούν’.
‘Νομίζω έχω μια ερώτηση’, είπε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Έχεις γράψει ποτέ κάποιο νόμο για τη ‘φυλή’;’
‘Το κάνω αυτό εδώ και πολλά χρόνια! Αλλά αισθάνομαι απογοήτευση. Φαίνεται πως οι ενήλικες δεν ξέρουν να με ακούσουν για τη φυλή. Φαίνεται… φαίνεται πως δεν είμαι τόσο ισχυρός σε αυτό το τομέα’, είπε ο Δικηγόρος. ‘Και το πιο εξοργιστικό είναι πως στα αλήθεια δεν ξέρω γιατί!’
Ο Μικρός Πρίγκηπας έμεινε σιωπηλός. Τότε σκέφτηκε: ‘Ο Ιστορικός ασχολείται με το Παρελθόν και ασχολείται με το Νόμο του Παρελθόντος· ο Φιλόσοφος ασχολείται με τις Γνώμες και ασχολείται με το Νόμο του Νου· ο Επιστήμονας ασχολείται με τα Γεγονότα και ασχολείται με το Νόμο της Φύσης· και ο Δικηγόρος ασχολείται με τα σωστά και τα λάθη και ασχολείται με το Νόμο της Δικαιοσύνης’
Στη συνέχεια, μετά από περισσότερη σκέψη, κατέληξε. ‘Δύστυχε Δικηγόρε! Μπορεί να είναι ο πιο ισχυρός, μπορεί να γράφει Νόμους σύμφωνα με το Νόμο του Δικαίου, αλλά δεν ξέρει πως υπάρχουν τρία ακόμη είδη Νόμων: ο Νόμος του Παρελθόντος, το Νόμο του Νου, και το Νόμο της Φύσης. Δεν είναι παράξενο πως δεν μπορεί να κατανοήσει γιατί οι ενήλικες τον παρακούν στο θέμα της φύσης. Δεν ξέρει την ανακάλυψη του Επιστήμονα! Δεν ξέρει πως η Φυλή δεν είναι Γεγονός (Νόμος της Φύσης) αλλά απλά μια Γνώμη (Νόμος του Νου). Και επιπλέον, δεν γνωρίζει πως καμιά εντολή, νόμος ή τιμωρία δεν μπορεί να κυριαρχήσει πλήρως πάνω στο Νόμο του Νου’.
Όταν ερχόμαστε στη «φυλή», ο νόμος είναι σε παράδοξη κατάσταση. Από την μια είναι σημαντικός, επειδή καμιά κοινωνία που είναι δίχως αποκλεισμούς δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί δίχως νομικό δομή που να αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται με τη διαφορετικότητα, την θετική πλαίσιο, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, τις φυλετικές επιθέσεις και άλλα. Από την άλλη ο νόμος είναι επίσης ανεπαρκής , επειδή καλείται να αντιμετωπίσει πλαίσια («φυλή», εθνικότητα, ρατσισμό)που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν με νομικούς όρους δίχως να υπάρχει νομική βάση. Για αυτό δεν αποτελεί έκπληξη που ο νόμος συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκής σε σχέση με τη «φυλή» και το ρατσισμό. Αυτό το κομμάτι του άρθρου αναλύει αυτά τα δύο φαινόμενα ξεχωριστά.
Νόμος και «Φυλή»
Παντού στο κόσμο, ανεξάρτητα σε ποιο νομικό σύστημα αναφερόμαστε, ο νόμος χρειάζεται βεβαιότητα. Αν η βεβαιότητα δεν μπορεί να βρεθεί με αντικειμενικούς όρους, μπορεί να «δημιουργηθεί» μέσα από νομικούς ορισμούς. Ωστόσο, η καθιέρωση ενός νομικού ορισμού της «φυλής» είναι ιδιαίτερα προβληματική στο βαθμό που η «φυλή» δεν είναι έννοια που εγγυάται εξήγηση. Είναι μάλλον ένα «λάθος» – ένα από τα μεγαλύτερα μη αναγνωρισμένα λάθη που έχουν κάνει οι ενήλικες. Παρόλα αυτά, ένα νομικό πλαίσιο για την διαχείριση του θέματος της «φυλής» είναι απαραίτητο επειδή αυτό το λάθος οδηγεί με κυκλικό τρόπο προς την ανισότητα, την διάκριση και τη τραγωδία.
Για να τονιστούν τα προβλήματα και οι αντιθέσεις που είναι εγγενείς στη σχέση μεταξύ νόμου και «φυλής», θα αναλύσω σύντομα το τρόπο με τον οποίο η «φυλή» αντιμετωπίζεται από το αγγλικό δίκαιο. Κάνοντάς το αυτό θα προτείνω πως ακόμη και ένα φυλετικά ευαίσθητο νομικό σύστημα δεν μπορεί να αποφύγει σημαντικά σφάλματα όταν αντιμετωπίζουν αυτό το ζήτημα.
Το αγγλικό δίκαιο είναι εξοπλισμένο με ένα ευρύ νομοθέτημα που ονομάζεται Νόμος Φυλετικών Σχέσεων (RRA). Προστατεύει μεθοδικά «φυλετικές ομάδες» απέναντι στις διακρίσεις σε «φυλετική βάση» και ορίζουν τις δυο αυτές εκφράσεις ως εξής: «Φυλετικές ομάδες σημαίνει μια ομάδα ατόμων που ορίζονται από αναφορά σε χρώμα, φυλή, εθνικότητα ή εθνοτική ή εθνική καταγωγή. Φυλετική βάση σημαίνει οτιδήποτε από τα παρακάτω χρώμα, φυλή, εθνικότητα ή εθνοτική ή εθνική καταγωγή». Η απλότητα αυτού του αποσπάσματος ωστόσο είναι παραπλανητικό, και γρήγορα οδηγεί σε μεγάλες ερμηνευτικές δυσκολίες. Ήδη από το 1972 ο Λόρδος Simon παραπονέθηκε πως η φρασεολογία «φυλή. Εθνοτική ή εθνική καταγωγή» ήταν
«ελαστική και ασαφής γλώσσα – κατανοητό όταν ο συντάκτης αντιμετωπίζει μια τόσο ανακριβή έννοια όσο η ‘φυλή’… ‘Φυλετικός’ δεν είναι ένας όρος τέχνης, είτε νομικής ή, υποθέτω, επιστημονικός. Αντιλαμβάνομαι πως οι ανθρωπολόγοι θα αμφισβητούσαν πόσο βιολογικά σχετική είναι εν τέλει ή λέξη ‘φυλή’ στο είδος που ονομάζεται παραδόξως Homo Sapiens».
Έτσι, ενώ ο RRA προστατεύει τις «φυλετικές» ομάδες, αυτή η κατηγορία δεν ορίζεται ξεκάθαρα στο αγγλικό δίκαιο και είναι σημαντικό να εξεταστεί πως οι δικαστές χειρίζονται αυτή την αμφισημία. Οι σχέσεις τους ήταν, φυσιολογικά, αβέβαιες. Ο Λόρδος Denning, για παράδειγμα, υιοθέτησε μια στενή κατανόηση της «φυλής» και, βασιζόμενος σε λεξικό, εξίσωσε την φυλή με την εθνικότητα:
«Στο Λεξικό της Οξφόρδης, [‘εθνικότητα’] είχε πάρει ένα νόημα ‘αφορά τη φυλή, εθνολογικά’ και ‘εθνολογικά’ είχε πάρει την έννοια ‘αντιστοιχεί στην διαίρεση των φυλών’. Δηλαδή το νόημα που εγώ, αποκτώντας το λεξιλόγιο μου το 1934, πάντα συσχέτιζα με τη λέξη ‘εθνικός’. Σημαίνει ‘αφορά τη φυλή’.
Ένα χρόνο αργότερα, ωστόσο, αυτή η προσέγγιση αντιστράφηκε. Ο Λόρδος Fraser, ευνοώντας μια πολύ πιο γενική ερμηνεία, σημείωνε πως οι όροι «εθνικός» και «φυλετικός» δεν ήταν συνώνυμοι, μιας και ο δεύτερος φέρει ένα πολύ πιο αναλυτικό νόημα από το πρώτο:
«Το εθνικός χρησιμοποιείται πλέον ευρέως με μια έννοια ιδιαίτερα ευρύτερη από την αυστηρά φυλετική ή βιολογική. Διατηρεί ακόμη μια φυλετική γεύση, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται με μια ευρύτερη έννοια για να περιλάβει χαρακτηριστικά τα οποία μπορεί να θεωρούνται γενικά πως σχετίζονται με την κοινή φυλετική καταγωγή».
Οι βασικές αρχές του RRA έτσι αμφισβητήθηκαν και υποβλήθηκαν σε σημαντικές αλλαγές στην κατανόηση, έτσι δεν αποτελεί έκπληξη πως προέκυψαν σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή της νομοθεσίας, το πιο σημαντικό από τα οποία είναι η δυσκολία στη διάκριση ποιες ομάδες μπορούν να θεωρηθούν ως «φυλετικές» και έτσι να απολαμβάνουν νομική προστασία.
Οι Σιχ για παράδειγμα, αναγνωρίζονταν αρχικά ως θρησκευτική ομάδα και τα μέλη της νομικής κοινότητας κατέληξαν πως «δεν είναι φυλετική ομάδα, έτσι είναι νόμιμες οι διακρίσεις εναντίον τους». Ωστόσο, οι Σιχ αργότερα αναγνωρίστηκαν ως φυλετική κοινότητα που ήταν υπό τη προστασία του RRA. Στην υπόθεση Mandla v Dowell Lee για παράδειγμα, οι δικαστές έγραψαν πως οι «Σιχ είναι φυλετική ομάδα που ορίζεται που ορίζεται από την αναφορά σε εθνοτική καταγωγή για το σκοπό αυτό στο Νόμο του 1976, αν και δεν είναι βιολογικά διακριτοί από τους άλλους ανθρώπους που ζουν στο Πουντζάμπ».
Πιο αμφιλεγόμενη ήταν ο χαρακτηρισμός των Εβραίων τόσο ως θρησκευτικής όσο και φυλετικής ομάδας. Ένα Εφετείο Εργατικών Υποθέσεων έγραψε το 1980 πως «Εβραίος μπορεί να σημαίνει μέλος μιας φυλής ή μιας συγκεκριμένης εθνικής καταγωγής όπως και μέλος μιας συγκεκριμένης θρησκευτικής πίστης». Μεταξύ άλλων, η εκπληκτική κινητικότητα των Εβραίων κάνει αυτό το απόσπασμα αμφιλεγόμενο – ιδιαίτερα μιας και μόλις ένα χρόνο πριν ένας άλλος δικαστής έγραψε πως «δεν υπάρχει βιολογική μέθοδος να καθοριστεί πως οι Εβραίοι αποτελούν φυλή και μέλη του εβραϊκού λαού έχουν διαφορετικές φυλετικές καταγωγές».
Και στους Μουσουλμάνους και στους Ινδουιστές έχουν αρνηθεί την ιδιότητα της «φυλετικής ομάδας», κυρίως επειδή οι θρησκευτικές διαστάσεις αυτών των ομάδων έχουν αναγνωριστεί ως υψίστης σημασίας. Επιπλέον, αντίθετα με τις κοινότητες των Εβραίων και των Σιχ, πιστεύεται πως οι Μουσουλμάνοι και οι Ινδουιστές δεν διαθέτουν μια ισχυρή και διακριτή πολιτιστική ταυτότητα, και αντίστοιχα έχουν στερηθεί με αμφιλεγόμενο τρόπο την προστασία του RRA.
Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, οι Ρομά είναι δίχως αμφιβολία η πιο δύσκολη ομάδα για να οριστεί από τους Άγγλους δικαστές. Το 1976 ένας δικαστής έγραψε πως «Τσιγγάνοι δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά ένα πρόσωπο που ζει μια νομαδική ζωή δίχως σταθερή εργασία και σπίτι». Η υπόθεση CRE v Dutton κατέληξε έφτασε στο αντίθετο συμπέρασμα: «Δίχως αμφιβολία, μετά από όλους αυτούς τους αιώνες που πέρασαν από τότε που οι πρώτοι τσιγγάνοι έφυγαν από το Πουντζάμπ, οι τσιγγάνοι δεν προέρχονται πλέον από αυτό, που με βιολογικούς όρους, είναι κοινή φυλετική καταγωγή, αλλά αυτό από μόνο του δεν τους αποτρέπει από το να είναι μια φυλετική ομάδα».
Όπως δείχνουν αυτά παραδείγματα, οι ορισμοί της «φυλής» – και ο δημιουργικός ορισμός των φυλετικών ομάδων – αφήνει πολλά κενά. Ο λόγος για αυτή την ανεπάρκεια δεν προκαλεί έκπληξη: τα νομικά συστήματα μπορεί να προσποιούνται πως κατέχουν τις φυλετικές σχέσεις και να διακρίνουν μεταξύ «φυλής», εθνικότητας και χρώματος με ευκολία, αλλά παραμένουν αμήχανα με αυτές τις κατηγορίες. Αφού η ιδέα της «φυλής» είναι εντελώς αντιεπιστημονική, ο νόμος δεν μπορεί να διακρίνει εύκολα μεταξύ θρησκευτικών, εθνοτικών, εθνικών και φυλετικών ομάδων και δεν μπορεί να βασίζεται πάντοτε σε αναλυτικούς νομικούς ορισμούς φυλετικών και εθνικών διακρίσεων. Όπως ο Μικρός Πρίγκηπας παρατήρησε στο παραμύθι μας, η ιδέα της «φυλής» δεν ανήκει στο Νόμο της Φύσης αλλά στο Νόμο του Νου. Ο Επιστήμονας και ο Δικηγόρος έπρεπε οπωσδήποτε να κάνουν μια κουβέντα.
Νόμος και Ρατσισμός
Υπάρχει, και υπήρχε πάντοτε, μια στενή σχέση μεταξύ του νόμου και του ρατσισμού. Ενώ η φυλετική μάστιγα θεωρητικά αντιμετωπίζεται και εμποδίζεται μέσω του νομικού μηχανισμού, αυτό έχει αποδειχτεί δύσκολο να επιτευχθεί και στη πράξη ο νόμος συχνά έχει ενισχύσει φυλετικές προκαταλήψεις. Η μεγάλες φυλετικές καταστροφές του 20ου αιώνα (όπως στη Τουρκία το 1914, στη Ναζιστική Γερμανία και στη Ρουάντα το 1994) πραγματοποιήθηκαν όχι από άτομα αλλά από κράτη που εκμεταλλεύτηκαν τα νομικά τους συστήματα για τις δικές τους ρατσιστικές ατζέντες. Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι ακραίες περιπτώσεις γενοκτονίας και μαζικής βίας που ο νόμος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για φυλετικούς σκοπούς, ξανά το αγγλικό δίκαιο είναι μια καλή περίπτωση για αυτό. Το 1982 ο Λόρδος Denning, ένας πραγματικός κολοσσός του αγγλικού δικαίου, σημείωσε με αναμφισβήτητη φυλετική προκατάληψη πως
«Ακόμη και σε αυτή τη κοινωνία υπήρχαν Σάξονες, Δανοί και Νορμανδοί, όλοι έγιναν ‘Άγγλοι’, η οποία ήταν μια φυλή… μοιράζονταν τα ίδια θρησκευτικά πιστεύω και, πάνω από όλα, τηρούσαν το νόμο ομοιόμορφα. Σήμερα οι Άγγλοι δεν είναι πια μια ομοιογενής φυλή. Δεν μοιράζονται τον ίδιο ηθικό κώδικα ή θρησκευτικά πιστεύω [επειδή] μαύροι, έγχρωμοι και καφέ άνθρωποι δεν έχουν τα ίδια πρότυπα συμπεριφοράς με τους λευκούς».
Αυτή η έκφραση ρατσισμού δεν ήταν μεμονωμένη περίπτωση. Το 1969, ένας άλλος δικαστής ανησυχούσε πως «οι Αγγλικές πόλεις μπορεί να περικυκλωθούν από αποικίες μεταναστών εργατών» και πρόσθεσε πως «έγχρωμοι μετανάστες έχουν έναν αέρα ιδιαιτερότητας και ότι συνεπάγεται αυτή η ιδιαιτερότητα». Λίγα χρόνια αργότερα, ένας Ανώτερος Δικαστής έκανε σε έναν μαύρο κατηγορούμενο την ακόλουθη ερώτηση: «Έχεις σκεφτεί ποτέ να γυρίσεις στα Μπαρμπάντος; Είμαι μέλος μιας οργάνωσης που πρόθυμα θα πληρώσει τα ναύλα σου».
Επιπλέον, οι ρατσιστικές συμπεριφορές δεν περιορίζονται στο παρελθόν, όπως φάνηκε τη δεκαετία του 1990 όταν ο πρόεδρος του Βρετανικού εθνικού Κόμματος κατηγορήθηκε για υποδαύλιση φυλετικού μίσους επειδή είχε καλέσει τα μέλη του κόμματός του με τα παρακάτω λόγια: «Φίλοι φυλετιστές, φίλοι Βρετανοί, και φίλοι Λευκοί. Μου έχουν πει πως δεν μπορώ να αναφέρομαι στους έγχρωμους μετανάστες. Έτσι συγχωρείστε με αν αναφερθώ σε νέγρους, αραπάδες και σκυλάραπες». Πρόσθεσε επίσης: «Την περασμένη εβδομάδα στο Σάουχολ ένας νέγρος μαχαίρωσε και σκότωσε έναν άλλο νέγρο. Πολύ δυσάρεστο. Ένας έφυγε, ένα εκατομμύριο έμεινε». Ωστόσο το πιο ανησυχητικό κομμάτι ήρθε όταν ο Neil McKinnon, ο δικαστής που δίκασε την υπόθεση, αναφέρθηκε στον κατηγορούμενο ως εξής
«’ένας άνθρωπος είχε το θάρρος να μιλήσει… και να ορθώσει το ανάστημα του δημόσια για τα πράγματα που πιστεύει’. Απάλλαξε επίσης τον κ. Read από κάθε κατηγορία, έγραψε πως ‘είναι δύσκολο να πεις τι είναι αυτό που έχει κάνει ο κατηγορούμενος που να αποτελεί έγκλημα’ και του είπε: ‘έχεις αθωωθεί δίκαια. Είσαι ελεύθερος να διαδώσεις τις απόψεις που μπορεί να έχεις, αλλά προσπάθησε να προκαλείς το είδος της δράσης που λήφθηκε εναντίον σου. Να είσαι καλά’» (Gordon, 1993)
«Κάθε δικαστής σε αυτό το πόστο αδιαφορεί για κάθε πολιτική και προκατάληψη», δήλωσε το 1980 ο Λόρδος Denning. Δεν χρειάζεται να φοβάσαι τίποτα. Οι δικαστές της Αγγλίας ήταν πάντοτε στο παρελθόν και θα είναι πάντοτε σε επιφυλακή ώστε να προστατεύουν τις ελευθερίες σου. Κάποιος πρέπει να απολαμβάνει εμπιστοσύνη. Ας είναι οι δικαστές».
Ο Έκτος Πλανήτης, ο Πολιτικός και ο Οικονομολόγος: Οι Οικονομικές Ρίζες του Ρατσισμού
«Από όλους του πλανήτες που επισκέφτηκε ο Μικρός Πρίγκηπας, ο Πέμπτος ήταν ο πιο μικρός. Επίσης ήταν ο μόνος που κατοικούνταν από δύο ανθρώπους. Στην μια πλευρά του ήταν ένας άνδρας με ένα μεγάφωνο στο δεξί του χέρι. Στην άλλη ήταν ένας άλλος άνδρας που ήταν απασχολημένος με το να πιάνει πεταλούδες με ένα δίχτυ. Έτσι ήταν με κάθε μέτρο, ένας πολύ πυκνοκατοικημένος πλανήτης.
Ο Μικρός Πρίγκηπας πλησίασε τον πρώτο άνδρα και είπε: ‘Καλημέρα’.
Ο άνδρας σήκωσε το μεγάφωνο, το έφερε στο στόμα του και φώναξε ‘Καλημέρα!’, τόσο δυνατά που το άτομο στην άλλη πλευρά του πλανήτη αναπήδησε τρομαγμένο και άφησε όλες τις πεταλούδες να ξεφύγουν από το δίχτυ του.
‘Ποιος είσαι;’, ρώτησε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Είμαι όποιος θέλεις να είμαι’, απάντησε ο άνδρας.
‘δεν είμαι σίγουρος. Δεν θέλω να είσαι κάποιος συγκεκριμένος’.
Ο άνδρας τότε έφερε το μεγάφωνο στο στόμα του και φώναξε: ‘ΕΙΜΑΙ ΚΑΝΕΝΑΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ’. Και ξανά, το άτομο στην άλλη πλευρά του πλανήτη αναπήδησε και άφησε όλες τις πεταλούδες να ξεφύγουν από το δίχτυ του.
‘Τι αστείο όνομα που έχεις’, είπε χαμογελώντας ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Το επέλεξες εσύ’, απάντησε ο άνδρας. ‘Μπορείς να επιλέξεις ένα άλλο’.
‘Έχεις πολλά λοιπόν;’
‘Όσα επιθυμείς. Είναι η δουλειά μου’.
‘Η δουλειά σου είναι να έχεις ονόματα;’
‘Η ζωή μου είναι να ικανοποιώ τους ανθρώπους’.
Αλλά ο Μικρός Πρίγκηπας δεν ήξερε τι σημαίνει ‘να ευχαριστώ’.
‘Σημαίνει να λέω στους μεγάλους ότι θέλουν να ακούσουν’.
‘Δηλαδή αυτό κάνεις στη πράξη;’
Ναι. Ευχαριστώ τους μεγάλους και τους λέω ότι θέλουν να ακούσουν’.
‘Πρέπει να είναι κουραστικό’
‘Όχι στην πραγματικότητα. Βασικά είναι πολύ εύκολο’.
‘Αλλά οι μεγάλοι είναι… περίπλοκα πλάσματα. Χρειάζονται τον Ιστορικό να τους θυμίζει τα λάθη τους, αλλά δεν θέλουν να τα ακούν. Χρειάζονται το Φιλόσοφο για να ανακαλύψει θεωρίες, αλλά μετά δεν του επιτρέπουν να βρει τα Γεγονότα ούτε να φωνάξει Εύρηκα!. Θέλουν ο Επιστήμονας να ανακαλύψει Γεγονότα, αλλά δεν του επιτρέπουν να γράψει Νόμους. Και θέλουν ο Δικηγόρος να φτιάξει Νόμους, αλλά δεν τους ακολουθούν πάνω στη φυλή. Πρέπει να είναι δύσκολο να κάνεις ότι θέλουν οι ενήλικες’.
‘Α, μα η δουλειά μου δεν είναι κάνω ότι θέλουν οι μεγάλοι. Είναι να τους πω ότι θέλουν να ακούσουν. Αυτό είναι πολύ πιο εύκολο’.
‘Και είναι οι ενήλικες ικανοποιημένοι με αυτό;’
‘Τις περισσότερες φορές ναι’.
‘Και τι γίνεται αν δεν είναι ευχαριστημένοι’.
‘Τότε τους στέλνω στον Οικονομολόγο. Αυτός είναι που αντιμετωπίζει τα προβλήματα σε αυτόν το πλανήτη’. Και έτσι ο Μικρός Πρίγκηπας γνώρισε τον Πολιτικό.
———-
‘Γιατί πιάνεις πεταλούδες;’, ρώτησε ο Μικρός Πρίγκηπας.
‘Για να μπορώ να τις μετρήσω και να ξέρω πόσες μου ανήκουν’, απάντησε ο Οικονομολόγος.
‘Και γιατί θέλεις να ξέρεις πόσες πεταλούδες σου ανήκουν;’
‘Γιατί οι ενήλικες θεωρούν όποιον έχει κάποιο πράγμα σημαντικό άνθρωπο. Και αφού, σε αυτό το πλανήτη, οι πεταλούδες είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να μου ανήκει. Τις πιάνω και τις μετράω. Τότε λέω στον Πολιτικό πόσες μου ανήκουν. Του αρέσουν οι αριθμοί. Η δουλειά μου είναι να δίνω αριθμούς στον Πολιτικό’.
‘Δηλαδή, εσύ και ο Πολιτικός δουλεύεται μαζί;’
‘Συχνά. Αλλά έχουμε διαφορετικές δουλειές. Η δικιά του είναι να λέει στους ανθρώπους όσα θέλουν να ακούσουν. Η δική μου είναι να του λέω να θυμίζει στους ενήλικες αυτά που δεν θέλουν να ακούσουν’.
‘Για λάθη’.
‘Για τη ‘φυλή’’
‘Ο! Ακόμη ένας που δεν ξέρει πως η φυλή είναι λάθος!’, σκέφτηκε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Ο φίλος μου ο Επιστήμονας πρέπει να κάνει στα αλήθεια μια ανακοίνωση για αυτό. Δεν νομίζω πως δεν τον άκουσε κανείς όταν φώναξε πρώτη τη πρώτη φορά Εύρηκα! για τη φυλή. Πρέπει να δανειστεί το μεγάφωνο του Επιστήμονα.
Στη συνέχεια ρώτησε τον Οικονομολόγο. «Οι ενήλικες όμως ενδιαφέρονται για τη φυλή. Την θεωρούν ως σημαντικό θέμα. Γιατί λοιπόν δεν θέλουν να ακούν για αυτή;’
‘Δεν είναι πως δεν θέλουν να ακούν για την φυλή. Θέλουν – και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα! Στους ενήλικες αρέσει πάρα πολύ η φυλή. Τους δίνει ταυτότητα. Τους προσφέρει ασφάλεια. Αλλά η ‘φυλή’ είναι εντελώς ασύμφορος. Δεν δημιουργεί χρήματα. Μόνο ζημίες. Και είναι σπατάλη ταλέντου. Αλλά επειδή οι ενήλικες δεν θέλουν να ακούν τα νούμερά μου, δεν ακούει ούτε ο Πολιτικός! Πάντοτε δυσκολευόμουν να του το πω αυτό. Ξέρεις, η δουλειά του είναι να ευχαριστεί τους ενήλικες και…’
Οι οικονομολόγος δεν είχε τελειώσει τη φράση του όταν μια φωνή αντήχησε δυνατά σε ολόκληρο το Σύμπαν: ‘Εύρηκα! Εύρηκα! Εύρηκα!’, έλεγε.
‘Τι ήταν αυτό;’, ρώτησε ο Οικονομολόγος το Μικρό Πρίγκηπα. ‘Άκουσες αυτή τη φωνή; Δεν προέρχονταν από το μεγάφωνο του Πολιτικού’.
‘Ναι! Και είμαι χαρούμενος! Επειδή σε ένα Πλανήτη κάπου στο Σύμπαν, ‘ένας φίλος μου μόλις ανακάλυψε ένα νέο Γεγονός και θέλει να σιγουρευτεί πως το έμαθα! Δεν ζητάν υπέροχη φωνή;’
Και όπως ο Μικρός Πρίγκηπας έλεγε αυτά τα λόγια, ο ήχος ήρθε για δεύτερη φορά: Εύρηκα! Εύρηκα! Εύρηκα!’
‘Άκου!’, αναφώνησε ο Οικονομολόγος. ‘Ένα ακόμη Γεγονός ανακαλύφτηκε από το φίλο σου!’
‘Όχι’, απάντησε ο Μικρός Πρίγκηπας. ‘Αυτό δεν ήταν για εμένα! Ήταν για τους ενήλικες! Ήταν για να τους υπενθυμίσει μια παλιά ανακάλυψη που είχε κάνει πολλά χρόνια πριν! Ήταν για να τους υπενθυμίσει πως ο Ιστορικός έχει δίκιο και πρέπει να τον ακούν πάντοτε! Ήταν για να τους υπενθυμίσει πως μια Γνώμη, ακόμη και αν επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, δεν μπορεί ποτέ να μετατραπεί σε Γεγονός! Ήταν για να υπενθυμίσει στους ενήλικες το λάθος τους – το μεγαλύτερο μη αναγνωρισμένο λάθος τους!’
Ο ρατσισμός και τα οικονομικά δεν είχαν ποτέ ένα ευτυχισμένο γάμο. Η φυλετική προκατάληψη – με την έμφυτη, παράλογη τάση της να περιθωριοποιεί ολόκληρες ομάδες με βάση τις φυσικές τους διαφορές – είναι ασύμφορος. Όλες οι μεγάλες χώρες έχουν ευνοηθεί από την οικονομική μετανάστευση και οι περισσότερες από τις ισχυρές οικονομίες του κόσμου έχουν βασιστεί σε μεγάλης κλίμακας μετανάστευση. Στο πλαίσιο της αυξημένης παγκοσμιοποίησης, η μετανάστευση έχει γίνει η γρήγορη και φτηνή λύση στον πληθυσμό που γερνά και στο χαμηλό ρυθμό γεννήσεων, μια λύση που έχει προωθήσει πολλές πολιτικές καριέρες και που έχει ενισχύσει τις οικονομίες τις οικονομίες πολλών χωρών. Παρά τα αδιαμφησβήτητα οικονομικά πλεονεκτήματα της, ωστόσο, η μετανάστευση έχει ένα σημαντικό μειονέκτημα: συγκρούεται με το ρατσισμό. Αντίθετα με την εισαγωγή εμπορικών φορτίων, εξωτικών τροφίμων ή πολύχρωμων εμπορευμάτων, η «εισαγωγή» ανθρώπινων όντων γεννά το πρόβλημα της ενσωμάτωσης τους στο κοινωνικό ύφασμα της κοινωνίας υποδοχής που συχνά είναι απρόθυμη να τους καλωσορίσει, ιδιαίτερα αν μοιάζουν διαφορετικοί.
Υπάρχουν δυο παράγοντες που λειτουργούν εδώ. Πρώτα, οι κανόνες των οικονομικών απαιτούν να εισαχθεί εργατικό δυναμικό για να αντισταθμιστούν τα ελλείματα εργατικών χεριών σε χαμηλής ειδίκευσης εργασίες. Αυτός είναι παράγοντας έλξης, μιας και αυτές οι οικονομίες χρειάζονται μια φτηνή εργατική δύναμη και σε γενικές γραμμές προσφέρεται από τους μετανάστες. Η δεύτερη διεργασία που δρα είναι παράγοντας ώθησης. Ο ρατσισμός είναι, από την ίδια του τη φύση, οπορτουνιστικός. Μπορεί να είναι κατάφωρος (όπως στο απαρτχάιντ ή στην άμεση διάκριση) ή διακριτικός (όπως στην θυματοποίηση ή στην έμμεση διάκριση)· μπορεί να είναι στην επιφάνεια ή κάτω από αυτή· μπορεί να είναι «εξατομικευμένος» ή «θεσμικός». Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές εκφράσεις του, ωστόσο, είναι συνηθισμένος σε όλες τις κοινωνίες και είναι πάντοτε εκεί, έτοιμος να εμφανιστεί όταν η εύθραυστη ισορροπία μιας πολιτείας θρυμματίζεται από κάποιον που μοιάζει διαφορετικός. Είναι ένας παράγοντας ώθησης επειδή απορρίπτει κάποιον με βάση μια θεωρούμενη διαφορά.
Που είναι η πολιτική σε όλα αυτά; Η πολιτική πρέπει να διαμεσολαβήσει μεταξύ αυτών των δυο συγκρουόμενων παραγόντων, αλλά επειδή η πολιτική είναι η ίδια προϊόν μιας δεδομένης κοινωνίας, ο εξισορροπητικός της ρόλος της είναι εγγενώς «μη ισορροπημένος».
Οι αγγλικές φυλετικές σχέσεις είναι ξανά ένα χρήσιμο παράδειγμα αυτής της σύγκρουσης μεταξύ οικονομικών αναγκών και φυλετικών φόβων. Ήδη από το 1569 η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ παραπονιόνταν για την ξαφνική αύξηση των μαύρων εργατών και έδωσε οδηγίες να «σταλούν πίσω στις πατρίδες τους». Απογοητευμένη με την χλιαρή αντίδραση, εξέδωσε μια Βασιλικό Διάταγμα Επαναπατρισμού, διατάζοντας την «μεταφορά όλων των Νέγρων και των Μαύρων μαυριτανών έξω από το βασίλειο της». Ακόμη και αυτό ωστόσο δεν έλυσε το «πρόβλημα», και το μέγεθος της Μαύρης κοινότητας έγινε ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος (ο καθηγητής Banton αναφέρει το επεισόδιο όπου μια λευκή γυναίκα η οποία, αφού είδε έναν Τζαμαϊκανό άνδρα να πίνει από μια δημόσια βρύση, διαμαρτυρήθηκε πως «Παιδιά πρέπει να πιούν μετά από σένα!»).
Από τότε η Βρετανία έχει γνωρίσει δραματικές ελλείψεις εργατικών χεριών, ωστόσο, οι μετανάστες ήταν μια αναγκαιότητα και η παρουσία τους έγινε η χαρά (και ο πλούτος) των εργοδοτών, που επιτυχώς πίεσαν για μια πιο ανεκτική πολιτική. Κύματα «εθελοντών» μεταναστών έτσι δελεάστηκαν από τις αποικίες με υποσχέσεις εύκολης εργασίας και σημαντικού πλούτου. Μια κυβερνητική έκθεση που δημοσιεύτηκε την στη δεκαετία του 1930 έδειχνε πως
«Η έγχρωμη εργατική δύναμη από την Κοινοπολιτεία ελαττώνει σημαντικά την έλλειψή εργατικών χεριών. Το κόστος εργασίας μεταξύ αυτών των μεταναστών εργατών είναι χαμηλότερο από το κανονικό… και οι εργοδότες θα ανησυχήσουν πολύ αν οι έγχρωμοι εργάτες αποσυρθούν».
Με την έλευση της οικονομικής ύφεσης, ωστόσο, ο αέρας άρχισε να αλλάζει. Καθώς η βιομηχανική ανάπτυξη σταμάτησε και η ανάγκη για εργάτες ελαττώθηκε, οι μεταναστευτικές πολιτικές έγιναν πιο επιλεκτικές και ο φυλετικός φόβος αυξήθηκε. «Αν οι μετανάστες αφεθούν να έρχονται ανεξέλεγκτα», έγραφε ένα κυβερνητικό έγγραφο, «υπάρχει πραγματικός κίνδυνος πως με τα χρόνια θα υπάρξει σημαντική αλλαγή στο φυλετικό χαρακτήρα του αγγλικού λαού». Ομοίως, ένα εσωτερικό Μνημόνιο από τον υπουργό εργασίας της περιόδου παραπονιόταν για την «ορατότητα» των μαύρων μεταναστών: «Αν μόνο μπορούσαν να διασκορπιστούν σε μικρές ομάδες, τότε ακόμη και αν δεν βρουν αμέσως εργασία θα πάψουν να αναγνωρίζονται ως πρόβλημα». Ο Παράγοντας έλξης των οικονομικών άρχισε να εξασθενεί, ενώ ο ωθητικός παράγοντας του ρατσισμού βγήκε στο προσκήνιο.
Η πολιτική ήταν στην μέση ακριβώς αυτής της σύγκρουσης και οι πολιτικοί δεν είχαν πολλές άλλες επιλογές παρά να αναγνωρίσουν την αλλαγή. Το 1962 ο Νόμος για τους Μετανάστες από την Κοινοπολιτεία μείωσε τις δυνατότητες για είσοδο στη χώρα, προστατεύοντας το έθνος από αυτό που η κυβέρνηση όρισε ως ¨την μεγάλη εισροή ανεπιθύμητων», και το 1971 ένας νέος Νόμος Μετανάστευσης μείωσε δραστικά τον αριθμό των μεταναστών που έρχονταν από την Κοινοπολιτεία. Το τελευταία «πάγωμα» ήρθε το 1981 όταν οι κάτοικοι της Κοινοπολιτείας έχασαν το δικαίωμα τους να μπουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι μόνες εξαιρέσεις ήταν οι μετανάστες που προέρχονταν από τις «λευκές» περιοχές του Γιβραλτάρ και των Φώκλαντ.
Η μεταναστευτική πολιτική για το λόγο αυτό ήταν ιδιαίτερα αμφίσημη στο Ηνωμένο Βασίλειο: ήταν χαλαρή και άυλη όταν η χώρα είχε μεγάλη ανάγκη φτηνών εργατικών χεριών, αλλά ήταν εντυπωσιακά αυστηρή στον απόηχο οικονομικής αλλαγής όταν οι μετανάστες έχασαν το μόνο θέλγητρο που διέθεταν – την ικανότητα τους να εργαστούν. Η οπορτουνιστική αυτή πολιτική στάση είναι εμφανής στα λόγια του υπουργού εσωτερικών το 1961, όταν με πατροναριστικό τρόπο εξυμνούσε τους μετανάστες «για τον ευγενικό και αποτελεσματικό τρόπο τόσοι πολλοί από αυτούς μας υπηρετούν», ενώ ταυτόχρονα δηλώνοντας πως η οικονομία θα χειροτέρευε «αν άλλοι συνεχίσουν να εισρέουν στη χώρα αυτή».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπως και αλλού, η πολιτική συχνά είναι διαιρεμένη μεταξύ φυλετικών φόβων (οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο εμπόδιο για την εφαρμογή ισορροπημένης μεταναστευτικής πολιτικής) και των οικονομικών αναγκών (οι οποίοι συνήθως τείνουν προς την εισαγωγή ενός φτηνού εργατικού δυναμικού). Το αποτέλεσμα είναι πως οι πόρτες της μετανάστευσης ανοίγουν και κλείνουν σύμφωνα με τις ανάγκες της οικονομίας και την πίεση της κοινωνικής – και έτσι ρατσιστικής – πίεσης.
Συμπέρασμα: Το Δικαίωμα των Παιδιών να Είναι Ελεύθερα από το Ρατσισμό
«Μια μέρα επέστρεφα από ένα νηπιαγωγείο με την Camilla΄. Ήταν τρεισήμισι ετών. Εκείνη τη μέρα ήταν πολύ χαρούμενη γιατί βρήκε ένα νέο φίλο: τον Blaise. ‘Ποιος είναι ο Blaise;’, ρώτησα. ‘Είναι εκείνος με το κόκκινο πουλόβερ’, απάντησε. ‘Δεν μπορώ να τον δω. Πως μοιάζει;’, επέμενα. ‘λοιπόν δεν ξέρω. Έχει ένα κόκκινο πουλόβερ’, είπε. Την επόμενη μέρα πήγα να πάρω την Camilla και της ζήτησα να μου δείξει τον Blaise. Είχε το κόκκινο πουλόβερ του. Πράγματι έμοιαζε όμορφος και ευχάριστος. Και μου χάρισε ένα τεράστιο χαμόγελο. Το φωτεινό χαμόγελο που φωτίζει το μαύρο πρόσωπο των μικρών παιδιών από την Αφρική». (Jelloun, 1999)
Το άρθρο υιοθέτησε μια ιδιαίτερα αντισυμβατική προσέγγιση στο θέμα του ρατσισμού. Αντιπαρέβαλε μια παιδική οπτική του κόσμου (του Μικρού Πρίγκηπα) με την ενήλικη ανάλυση των θεμάτων που εμπλέκονται στο ζήτημα των φυλετικών διακρίσεων. Έχει αντιπαραβάλλει την απλότητα των παιδιών με την σοβαρότητα των ενήλικων. Και έχει αντιπαραβάλλει το χιούμορ με την τραγωδία. Κανένας μας δεν έχει γεννηθεί με ένα προεγκατεστημένο σύνολο αξιών, το άρθρο στήριξε μάλλον πως οι αξίες μας – τόσο θετικές όσο και αρνητικές – διδάσκονται σε εμάς από τους ενήλικες και μαθαίνονται στη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι ακριβώς πάνω στο θέμα της εκπαίδευσης, λοιπόν, που ο κόσμος του παιδιού συναντά εκείνο των ενηλίκων – και που τα συμβατικά και αντισυμβατικά κομμάτια αυτού του άρθρου διασταυρώνονται.
Η βεβαιότητα της εκπαίδευσης για το ζήτημα του ρατσισμού με οδηγεί σε ένα τελευταίο σημείο. Οι ενήλικες έχουν ένα ηθικό όπως και νομικό καθήκον προς τα παιδιά: όχι μόνο πρέπει να αναλάβουν την πλήρη ευθύνη για το ρατσισμό και την μεταφορά του στις νεότερες γενιές, πρέπει επίσης να μειώσουν το κίνδυνο της αναπαραγωγής φυλετικών προκαταλήψεων μέσω νομικών μέτρων.
Ηθικά, τα παιδιά αξίζουν να ζουν σε ένα περιβάλλον όπου οι διαφορές τους δεν επηρεάζουν τις ευκαιρίες τους για επίτευξη των πλήρων δυνατοτήτων τους. Ως αποτέλεσμα, μια από τις προτεραιότητες της εκπαίδευσης πρέπει να είναι η εξασφάλιση πως τα φυλετικά στερεότυπα των ενηλίκων δεν περνούν στα παιδιά μέσα από την εκπαίδευση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφού, στα μάτια των παιδιών, οι δάσκαλοι είναι πρότυπα και έχουν μια αύρα αξιοπιστίας. Αν οι δάσκαλοι είναι προκατειλημμένοι, τα παιδιά πολύ πιθανόν να είναι και αυτά προκατειλημμένα. Όπως έγραψε το ανώτερο Δικαστήριο του Καναδά,
«Τα σχολεία αντιμετωπίζονται ως μια αρένα για την ανταλλαγή ιδεών και πρέπει για αυτό να βασίζονται πάνω στις αρχές της ανεκτικότητας και της αμεροληψίας έτσι ώστε όλα τα πρόσωπα μέσα στο σχολικό περιβάλλον να αισθάνονται εξίσου ελεύθερα να συμμετέχουν».
Νομικά τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να είναι ελεύθερα από φυλετικές διακρίσεις, αλλά αυτό δεν απαιτεί εξειδικευμένη νομική αναγνώριση στο ότι είναι ήδη κομμάτι του γενικότερου δικαιώματος για εκπαίδευση που θέτει το Άρθρο 29 (α) και (δ) της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού:
«Η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να στοχεύει στην (α) ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, των ταλέντων και πνευματικών και φυσικών δυνατοτήτων τους στην απόλυτη δυνατότητα τους [και να]… (δ) την προετοιμασία του παιδιού για υπεύθυνη ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία, στο πνεύμα της κατανόησης, της ειρήνης, της ανοχής, της ισότητας των φύλων και την φιλία μεταξύ όλων των λαών, εθνοτικών, εθνικών και θρησκευτικών ομάδων και αυτόχθονων προσώπων».
Αυτή η θέση επίσης επιβεβαιώνεται από την Σύμβαση εναντίον των Διακρίσεων στην Εκπαίδευση, το Άρθρο 5 απαιτεί πως «Η εκπαίδευση πρέπει να κατευθύνεται προς την πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας». Η μετάδοση του ρατσισμού των ενηλίκων μέσω της εκπαίδευσης – με την κληρονομιά του αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης – είναι, θεωρώ, εντελώς αντίθετο με αυτό το νομικό πλαίσιο. Το δικαίωμα των παιδιών στην εκπαίδευση απαιτεί όχι μόνο να υπάρχει η εκπαίδευση, αλλά και να το κάνει και σε ένα περιβάλλον ελεύθερο από το ρατσισμό. Δεν χρωστάμε τίποτα λιγότερο στα παιδιά.
Υπάρχουν τουλάχιστον ακόμη δυο λόγοι για την υπεράσπιση αυτών των νομικών και ηθικών καθηκόντων προς τα παιδιά. Πρώτα, αφού τα παιδιά του σήμερα είναι αυτοί που θα πάρουν αποφάσεις αύριο και ο ρατσιστής είναι θύμα και θύτης, η αποτυχία να δημιουργηθεί μια φυλετικά ουδέτερη εκπαίδευση σημαίνει πως ο ρατσισμός θα επιμείνει. Δεύτερο, τα αποτελέσματα μιας φυλετικά μεροληπτικής εκπαίδευσης είναι πολύ τραγικά για να αγνοηθούν, γιατί λιγότερο από εβδομήντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που άνθρωποι θα μετέτρεπαν τα σώματα των συμπολιτών τους σε σαπούνι ώστε να καθαρίσουν τα «φυλετικά» ανώτερα σώματά τους.
Πως ήταν αυτό δυνατό; Πως μπόρεσε να φτάσει η ανθρωπότητα στους «Σκοτεινούς Καιρούς» του Bertold Brecht – τους καιρούς των «σφαγών δίχως δολοφόνους· τους καιρούς όπου «θα υπάρχει μόνο άδικο και όχι κατακραυγή»· και τους καιρούς όταν «το χειρότερο» έγινε το «αδιανόητο”; όπως συνειδητοποίησε γρήγορα και ο ίδιος ο Hitler: με την εκπαίδευση.
«Αυτοί οι νέοι άνθρωποι δεν μαθαίνουν κάτι διαφορετικό από το να σκέφτονται σαν Γερμανοί και να πράττουν ως Γερμανοί. Αυτά τα αγόρια εντάσσονται στις οργανώσεις μας στην ηλικία των δέκα και παίρνουν μια ανάσα καθαρού αέρα για πρώτη φορά. Έπειτα, τέσσερα χρόνια αργότερα, πάνε στην Χιτλερική Νεολαία και εκεί τα κρατάμε για ακόμη τέσσερα χρόνια. Έπειτα τα παίρνουμε στο Κόμμα, το Εργατικό Μέτωπο, στην SA, στα SS. Και αν είναι εκεί για δυο χρόνια και δεν έχουν γίνει ακόμη πραγματικοί Ναζί, τότε πηγαίνουν στην Υπηρεσία Εργασίας και τελειοποιούνται εκεί για έξι μήνες. Και αν, μετά από αυτό, υπάρχουν ακόμη υπολείμματα συνείδησης ή περηφάνιας, τότε τα πάμε στην Βέρμαχτ…. Και δεν θα είναι ελεύθερα ξανά για το υπόλοιπο της ζωής τους» (Hitler)
Αν είναι αλήθεια πως ο ναζισμός αντικατοπτρίζει μια διαφθορά της ψυχής, τότε αυτό συνέβη μόνο στην έκταση που οι ψυχές των ανθρώπων μπορούσαν να διαφθαρούν – πρώτα και κύρια μέσα από την εκπαίδευση και την προπαγάνδα.
Έχει ειπωθεί πως το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή είναι να επιβιώσεις μεταξύ ενηλίκων παραμένοντας μέσα σου παιδί. Όσο αφελές και αν ακούγεται αυτό, αυτό θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικό μέσο για την αντιμετώπιση του ρατσισμού: να μεγαλώσουν αρκετά ώστε να αμφισβητούν πράγματα και να τα βλέπουν προοπτικά, αλλά όχι τόσο πολύ ώστε τα στερεότυπα να ριζώσουν.
Το άρθρο αυτό ήταν μια απόπειρα στην επίτευξη αυτής της ισορροπίας. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες στην απόρριψη της τάσης των ενηλίκων να κοιτάζουν τα πράγματα με τα μάτια τους μόνο και στην υιοθέτηση της ικανότητας των παιδιών να βλέπουν με τη καρδιά τους. «Τα σώματα είναι απλά κελύφη. Αυτό που είναι σημαντικό είναι αυτό που δεν είναι ορατό», μας θυμίζει ο Μικρός Πρίγκηπας. Το γεγονός πως οι ενήλικες δίνουν τόση σημασία στα ορατά χαρακτηριστικά είναι ένα μόνο παράδειγμα των προκατειλημμένων νοοτροπιών των ενηλίκων αντίθετα με την εντυπωσιακή ανοιχτομυαλιά των παιδιών. Δεν αποτελεί έκπληξη που οι ενήλικες μπορούν να δουν μόνο τα καπέλα και όχι τους βόες που χωνεύουν τους ελέφαντες.
πέμπτο κύμα 
Σας ακούμε...